इन्सुलीन हे एक असे हॉर्मोन आहे जे आपल्या स्वादूपिंडात तयार होते. व या इन्सुलीनमुळे रक्तातील साखरेचा शरीराच्या अवयवांना योग्य पुरवठा होतो व शरीराला पुरेशी उर्जा मिळते.थोडक्यात इन्सुलीन ही एक अशी किल्ली आहे ज्यामुळे शरीराला साखरेचा पुरवठा करणारी कवाडे उघडी होतात. तुम्ही मधुमेहाच्या या लक्षणांकडे दुर्लक्ष करताय का ?
टाईप १ डाएबेटीसमध्ये शरीरात पुरेसे इन्सुलीन निर्माण होत नाही तर टाईप २ डाएबिटीसमध्ये कमी प्रमाणात इन्सुलीन निर्माण होते किंवा ते अधिक क्रियाशील नसते.
बेंगलोर मधील फोर्टीस हॉस्पिटलचे कन्सल्टंट इन्डोक्रीनोलॉजीस्ट डॉ.मंजूनाथ माळीजे यांच्या मते जाणून घेऊयात मधूमेहावर देण्यात येण्या-या इन्सुलीन विषयी ही सर्व माहीती.तसेच मधूमेहाच्या कोणत्या टप्प्यात कोणत्या इन्सुलीनची गरज शरीराला असू शकते.
शरीरात रक्तातील साखरेला नियंत्रित ठेवण्यासाठी इन्सुलीनची कशी मदत होते-
जेवल्यानंतर आपल्या रक्तातील साखर वाढते व ती नियंत्रित ठेवण्यासाठी स्वादूपिंडामध्ये इन्सुलीनची निर्मिती होते.साखरेची पातळी नियंत्रणात आली की इन्सुलीनची निर्मिती थांबते त्यामुळे रक्तातील ग्लूकोजची पातळी आटोक्यात राहते.जेव्हा शरीरात हे पुरेसे इन्सुलीन निर्माण होत नाही तेव्हा इन्सुलीन इंजेक्शन घेण्याची गरज भासू शकते.
बाजारात उपलब्ध असलेले इन्सुलीनचे काही प्रकार-
१.रॅपीड अथवा शॉर्ट-अॅक्टींग इन्सुलीन -हे इन्सुलीन इंजेक्ट करताच काही मिनीटांमध्ये ते त्यांचे कार्य करु लागते व रक्तातील साखरेची पातळी वेगाने कमी होऊ लागते.हे इन्सुलीन शरीरात चार तास कार्यरत असते.शक्यतो जेवणाआधी हे इन्सुलीन घेण्यात येते.
२.इंटरमिडीएट-अॅक्टींग इन्सुलीन -हे इन्सुलीन इंजेक्ट केल्यावर १ ते २ तासांनी हळूहळू त्याचा परिणाम दिसून येतो.यामुळे त्यानंतर पुढील १२ तास रक्तातील साखरेची पातळी कमी रहाते.हे इन्सुलीन नास्ता अथवा जेवणापुर्वी असे दिवसभरात एकदा अथवा दोनदा घ्यावे लागते.
३.लॉन्ग अॅक्टींग इन्सुलीन -हे इन्सुलीन घेतल्यावर त्याचा २ ते ३ तासांनी परिणाम जाणवतो.या इन्सुलीन मुळे २४ ते ३६ तास रक्तातील साखर नियंत्रणात राहते.तसेच हे इन्सुलीन दिवसभरात एकदाच सकाळी अथवा संध्याकाळी घ्यावे लागते.
इन्सुलीनचे वैशिष्ट्य -
इन्सुलीन हे रक्तातील साखर नियंत्रणात ठेवण्यासाठी निर्माण होणारे हॉर्मोन आहे.मधूमेही रुग्णांना इन्सुलीन स्वरुपात देण्यात येणा-या इंजेक्शनमधून देखील हे कार्य केले जाते.या इन्सुलीनचा प्रकार व डोस हे किती प्रमाणात असावा हे रक्तातील साखर किती नियंत्रित करायची आहे यावर अवलंबून असू शकते.अती इन्सुलीन मुळे जर रक्तातील साखरेची पातळी खूप कमी झाली तर ती वाढवण्यासाठी त्वरीत औषध-उपचार करावे लागतात.अयोग्य व अपूरे इन्सुलीन घेतल्यास मधूमेहाच्या समस्या अधिक वाढू शकतात.कधीकधी काही रुग्णांचे वजन यामुळे वाढू लागते त्यामुळे प्रत्येक इन्सुलीन प्रत्येक रुग्णाच्या प्रकृतीला मानवेलच असे नाही. नक्की वाचा मधुमेह नियंत्रित करणारे ’10′ रामबाण उपाय
इन्सुलीन थेरपी घेण्यापुर्वी या गोष्टी जरुर समजून घ्या-
इन्सुलीन इंजेक्शन नेहमी मधूमेहावरील तज्ञ डॉक्टरांच्या सल्लाने व देखरेखी खालीच घ्या.कारण अयोग्य प्रकारचे व अयोग्य प्रमाणात घेतलेल्या इन्सुलीनमुळे तुमच्या समस्या अधिकच वाढू शकतात.टाईप १ मधूमेहावर निदान झाल्यावर लगेच इन्सुलीन घेणे सुरु करावे.तर टाईप २ मधूमेहावर निदान झाल्यावर रक्तातील साखरेची पातळी खाली आण्यासाठी गोळ्यांचा परिणाम कमी झाल्यास काही वर्षांनी इन्सुलीन सुरु करावे लागते.इन्सुलीन हे जेवणापुर्वी घेताना योग्य पद्धतीने इंजेक्ट करावे लागते.तसेच त्वचेखाली गुठळ्या होऊ नये यासाठी इंजेक्शन टोचण्याच्या जागा सतत बदलत राहणे आवश्यक असते. जाणून घ्या मधुमेहींसाठीखासऔषधीचहाचे5 पर्याय!
इन्सुलीन ठेवण्याची योग्य पद्धत-
इन्सुलीन हे नेहमी दरवाजा असलेल्या रेफ्रीजरेटर मध्ये ठेवावे.इन्सुलीन कधीही फ्रीजर मध्ये ठेऊ नये.रेफ्रीजरेटर मधून एकदा बाहेर काढल्यावर तुम्ही ते खोलीतील सामान्य तापमानात ठेऊ शकता.मात्र सुर्यप्रकाशापासून ते दूर ठेवावे.विमान प्रवास करताना इन्सुलीन चेक इन लगेज मध्ये ठेवण्यापेक्षा हॅन्ड बॅगमध्ये ठेवावे.उच्च तापमानातील ठिकाणी प्रवास करताना इन्सुलीन कूल पॅकमध्ये घेऊन जावे. जरुर वाचा मधूमेहींच्या आहाराबाबतचे दूर करा हे ’6′ गैरसमज !
इन्सुलीन घेण्याची योग्य वेळ-
इन्सुलीन नेहमी जेवणापुर्वी घ्यावे.रॅपीड-अॅक्टींग इन्सुलीन जेवणाआधी काही मिनीटे घेण्यात येते.तर शॉर्ट-अॅक्टींग इन्सुलीन जेवणाआधी २० ते ३० मिनीटे आधी घेण्यात येते.इंटरमिडीएट आणि लॉग-अॅक्टींग इन्सुलीन दिवसभरात ठराविक वेळी जेवणापुर्वी घेण्यात येते.प्रत्येक रुग्णांच्या ग्लूकोजच्या पातळी नूसार इन्सुलीन घेण्याची पद्धत निराळी असू शकते. जाणून घ्या योगासनांनी करा ‘मधुमेहा’वर मात!
मधूमेहावर इन्सुलीन घेणे आवश्यक आहे का? कोणत्या प्रकारच्या मधूमेहावर इन्सुलीन घ्यावे लागते?
मधूमेह असल्यास प्रत्येकाला इन्सुलीन घ्यावेच लागते असे नाही.टाईप १ मधूमेहावर ब-याचदा इन्सुलीन घ्यावे लागते.टाईप २ मधूमेहींना इन्सुलीन घेण्याची आवश्यक्ता नसते कारण पहीली काही वर्ष गोळ्या घेऊन त्यांना मधूमेह नियंत्रणात ठेवता येतो.गरोदर महीलेला मधूमेह असल्यास तीला इन्सुलीन घ्यावे लागते.काही औषध-उपचारांमध्ये अथवा शस्त्रक्रीयेमध्ये अथवा ताण-तणावात काही काळासाठी मधूमेही रुग्णांना इन्सुलीन घ्यावे लागू शकते.मधूमेही रुग्णाची किडनी निकामी झाल्यास त्या रुग्णाला इन्सुलीनची गरज असू शकते.
Read this in English
Translated by R.Prameela
छायाचित्र सौजन्य: Shutterstock