दिग्गज अभिनेते आणि मानसोपचारतज्ज्ञ डॉ. मोहन आगाशे यांनी मानसिक आरोग्याबद्दल जागरूकता निर्माण करण्यास मोलाचे कार्य केले आहे. १९९१ मध्ये त्यांनी पुण्यामध्ये इन्स्टिट्युट ऑफ मेंटल हेल्थची स्थापना केली. तसंच १९९८ मध्ये लातूर झालेल्या भूकंप पीडितांचे मानसिक स्थिती समजून घेण्यासाठी त्यांनी इंडियन कॉउंसिल ऑफ मेडिकल रिसर्चच्या प्रोजेक्ट मध्ये काम केले. आणि सध्या ते Indo–US च्या Cultural Disorders of Fatigue and Weaknesses या विषयावरील प्रोजेक्टचे प्रिंसिपल इन्व्हेस्टीगेटर आहेत.
सध्याच्या गुंतागुंतीच्या जीवनशैलीचा ताण हा अभिवाज्य भाग झाला आहे. ताणाचे प्रमाण वाढत गेले की त्यातूनच पुढे नैराश्य येते. याची संख्या दिवसेंदिवस वाढत आहे. सामाजिक भानाची जाणीव ठेवून आपण अशा नैराश्याने ग्रस्त लोकांना मदत करायला हवी. ती मदत कशी करावी किंवा मदतीचा हात पुढे करताना आपली वृत्ती कशी असायला हवी यावर आम्ही डॉ. आगाशे यांच्याशी साधलेला हा संवाद. नैराश्य येण्यास कारणीभूत ठरतात या ७ सवयी
- नैराश्याने ग्रस्त असलेल्या लोकांकडे समाजाने अधिक संवेदनशील असायला हवे का ? तसंच त्यांना आधार देणे गरजेचे आहे का ? मानसोपचारतज्ज्ञ म्हणून तुम्हाला काय वाटते?
सगळ्यात महत्त्वाची आहे संवेदनशीलता. कारण मानसिक आजाराने ग्रस्त असलेल्या लोकांना सहानभूती दाखवल्यास त्यांना अधिक नैराश्य येते. एकमेकांबद्दल संवेदनशील असणे आणि कठीण प्रसंगात एकमेकांना मदत करणे ही आपल्या समाज्याची संस्कृती आहे. कुटुंब, नातेवाईक किंवा मित्रमंडळी यापैकी कोणाचाही आधार असल्यास आपल्याला दिलासा मिळतो. परंतु, आजकाल समाजाकडून तितकासा आधार मिळत नाही. त्यामुळे नैराश्याने ग्रस्त असलेल्या लोकांना मदतीसाठी कोणाची मदत घ्यावी हे कळत नाही. आजच्या जीवनशैलीत कशी ओळखाल नैराश्याची लक्षणं !
- एकटेपणाची भावना वाढण्यास व त्यामुळे मानसिक आरोग्यावर परिणाम होण्यास आपली सध्याची विभक्त कुटुंब पद्धती कारणीभूत आहे का?
आपण एकमेकांबद्दल संवेदनशील असायला हवे. त्याचबरोबर आपल्यात मदत करण्याची वृत्ती असायला हवी. नेहमी मदत कुटुंबातील व्यक्ती किंवा मित्र करेल असे नाही. ती व्यक्ती कोणीही असू शकते. अगदी अनोळखी देखील. जिला मानसिक आरोग्य आणि नैराश्य याबद्दल माहिती आहे, त्याबाबतीत ती संवेदनशील आहे. नैराश्याने ग्रस्त लोकांना त्यांच्या भावना आपण स्वतः जाणून घेऊन आधार देण्याची गरज असते. अशावेळी तुला नैराश्य आलंय किंवा तू डिप्रेस्ड आहेस हे त्यांना सांगू नका. तसा शिक्का त्यांच्यावर मारणे चुकीचे आहे. एकटेपणाची भावना येताच ते लोक एका कोशात जातात. त्या कोशातून त्यांना बाहेर काढणे गरजेचे आहे. डिप्रेशनमधून स्वत:ला बाहेर काढण्यासाठी १० फायदेशीर उपाय !
- आजकाल अनेकजण नैराश्याबद्दल बोलतात, जागरूकता निर्माण करतात, मदतीचे मार्ग सुचवतात तरी देखील आत्महत्येचे प्रमाण वाढत चालले आहे? त्यासाठी आपण काय करू शकतो?
माणसाला आधाराची गरज असते. जेव्हा आपण नैराश्याबद्दल बोलतो तेव्हा आपण सांगतो की अशा व्यक्तींना थोडी मोकळीकता द्या. या मोकळीकतेचा अर्थच मुळात आपण चुकीचा लावतो. मोकळीकता देणे याचा अर्थ त्याला/तिला कंम्फर्टेबल असेल अशी वागणूक द्या. तसंच लहान-सहान गोष्टींवरून त्यांच्याबद्दल मत बनवू नका. त्याचबरोबर त्याला/तिला उपचार घेण्यास तयार करा. त्यामुळे ती व्यक्ती स्वतःला किंवा इतरांना हानी पोहचवणार नाही. अशा व्यक्तींबद्दल संवेदनशील रहा व आधार देऊन त्यांना मदत करा. त्यामुळे या निराशेतून बाहेर पडण्याचा मार्ग त्यांना सापडेल. वृद्धांच्या या ‘१०’ भावनिक गरजा पूर्ण केल्यास त्यांना नैराश्य मात करण्यास मदत होईल !
Read this in English
Translated By –Darshana Pawar
छायाचित्र सौजन्य – Shutterstock