सेक्शूली ट्रान्समिटेड डिसिस म्हणजेच लैंगिक आजाराविषयी आपल्याला सर्व माहिती असणे खूप गरजेचे आहे.कारण या विकारांमध्ये कोणतेही लक्षण लगेच दिसून येत नाही.हा विकार वाढल्यावर त्याची लक्षणे दिसू लागतात.एसटीडी  मध्ये निरनिराळे प्रकार आहेत.हे आजार संक्रमित व्यक्तीसोबत सेक्स संबंध आल्यास पसरतात.या विकारांचे संक्रमण झाल्यास त्या व्यक्तीच्या त्वचेमध्ये देखील अनेक बदल दिसून येतात.यासाठी जाणून घ्या एसटीडी मध्ये आढळणारी ही काही त्वचा लक्षणे.

खाज येणे व त्वचा लालसर होणे-

एसटीडीमध्ये येणा-या बुरशीमुळे त्वचा लाल होते व मांड्यांकडील भागावर खाज येते.यीस्ट इनफेक्शनमध्ये देखील पेनिस व व्हरजायनामध्ये खाज येते व त्वचेचा दाह होतो.खरुज(Scabies) झाल्यास त्वचेला रात्री भयंकर खाज येते.public lice या समस्येमध्ये देखील खाज येणे हे लक्षण आढळते.ट्रायकोमोनास या परजीवी इनफेक्शन मध्ये देखील गुप्तांगाला खाज,जळजळ,लालसरपणा व वेदना होतात.सिफलीस syphilis या विकाराच्या दुस-या टप्प्यात योनीमार्ग व गुद्दवाराच्या मुखाच्या भागाला लाल किंवा तपकिरी रॅशेस येतात.त्याचप्रमाणे हे रॅशेस हात व पायाच्या तळव्यांना देखील येतात.नागिण (herpes infection) मध्ये देखील प्रथम त्वचेला दाह होतो व मुंग्या येतात.

अल्सर-

जेनीटल अल्सर वेदना रहित असतात यामुळे मांड्याच्या सांध्या कडील भागात Granuloma inguinale येतात. तर Chancroid मध्ये असणारा जेनीटल अल्सर हा वेदनायुक्त असतो.

फोड अथवा जखम होणे-

Herpes virus infection अथवा नागीण हा आजार असल्यास जननेद्रिये व गुद्दवाराच्या मुखाकडील भागावर छोटे पाणीदार फोड येतात.हे फोड खुप संवेदनशील असून लगेच फुटू शकतात. ओठांवर देखील लहान फोड येणे हे Herpes virus infection चे एक लक्षण आहे.

जननेद्रिंय,गुदाशय,तोंड अथवा ओठ अशा इनफेक्शन झालेल्या भागाला वेदनारहित छोटे फोड येणे सिफलीस Syphilis या विकाराचे एक प्रमुख लक्षण आहे. दहा दिवसांनंतर हे फोड लालसर झाल्यास व शरीरावर पेनी-साईज रॅशेस आल्यास हे  सिफलीस syphilis या विकाराचे दुस-या टप्यातील लक्षण असू शकते.

गुप्तांगाला वेदना व फोड हे Chancroid चे लक्षण आहे.एका दिवसामध्ये त्याचे रुपांतर पिवळसर राखाडी रंगाच्या अल्सरमध्ये होते.

चामखीळ अथवा Warts-

संक्रमण झालेल्या त्वचेचा जवळून संबध आल्यास एचपीव्ही विकार होतो ज्यामुळे जनेनद्रिंयाना चामखीळे अथवा Warts येतात.या संक्रमणामुळे जनेनद्रिंयाला लहानलहान त्वचेच्या रंगाचे चामखीळ अथवा काळपट सूज येते.या विकाराच्या संक्रमित व्यक्तीसह ओरल सेक्स केल्यास त्यामुळे तोंड अथवा घश्यामध्ये देखील हे संक्रमण होते.काही जणांमध्ये या चामखीळांचा आकार मोठा असू शकतो.

डोळे व त्वचा पिवळसर होणे-

हिपॅटायटीस इनफेक्शन मध्ये त्वचा व डोळे पिवळसर होतात.

लहान पुळ्या येणे-

Molluscum contagiosum मध्ये त्वचेवर अगदी लहान आकाराच्या पुळ्या येतात. Herpes  infectionअथवा नागीण इनफेक्शन मध्ये देखील जननेद्रिंयावर लहान लहान पुळ्या येतात.

Read this in English
Translated By – Trupti Paradkar
छायाचित्र सौजन्य – Shutterstock

आपली त्वचा नितळ, मुलायम राहावी म्हणून आपण काय नाही करत ? आपल्याला शक्य ते सगळं करण्याचा आपला प्रयन्त असतो. पण हे सगळं करत असताना नकळत आपल्याकडून चुका होतात आणि त्वचेच्या समस्या उद्भवतात.  योग्य ती काळजी घेत असताना देखील तुमची त्वचा अचानक लालसर आणि संवेदनशील होते. त्वचा तज्ज्ञ डॉ. सेजल शहा यांनी या मागची कारणे सांगितली आहेत.

1. तुम्ही रेटिनॉलचा अधिक वापर करता: त्वचेचा काळेपणा, सुरकुत्या दूर करण्यासाठी रेटिनॉलचा वापर करतात. विशेषतः जळल्यावर, भाजल्यावरही  रेटिनॉल वापरले जाते. परंतु  भाजल्यावर किंवा काही लागल्यावर याचा वापर करणे टाळा. जरूर वाचा: भाजण्यावर करा हे ‘७’ घरगुती उपाय

2.   तुम्ही स्क्रबचा अति वापर करता : स्क्रबच्या योग्य वापराने त्वचेला तजेला येतो. पण त्याचा अति वापर त्वचेला हानी पोहचतो. अधिक प्रमाणात स्क्रब केल्याने त्वचेच्या वरच्या भागावर क्रॅक्स येतात. त्यामुळे त्वचा लालसर होऊन जळजळ होते. स्क्रब करताना हलक्या हाताने गोलाकार मसाज करा. घरगुती स्क्रब बनव्यासाठी वाचा: तांदूळ आणि दह्याने वाढवा त्वचेचे सौंदर्य !
3. तुम्ही जास्त प्रॉडक्ट्स वापरता: अँटी एजिंग प्रॉडक्ट्सच्या अति वापराने त्वचा अतिशय संवेदनशील होते. glycolic acid आणि salicylic acid यांसारखे घट्क अतिशय घातक असतात. त्यामुळे त्वचेसाठी कोणतेही प्रोडक्ट वापरताना काळ्जीपुर्वक वापरा. नक्की वाचा: स्ट्रॉबेरीने वाढवा तुमच्या त्वचेचं सौंदर्य !
4. तुम्ही मॉइश्चरायजर वापरणे टाळता: खरखरीत व रुक्ष त्वचेसाठी मॉइश्चरायजर  लावणे हा एक उत्तम उपाय आहे. अंघोळीनंतर लगेच मॉइश्चरायजर  लावावे. ही मॉईशरायजर लावण्याची योग्य वेळ आहे. अंघोळीसाठी अति गरम पाणी वापरू नये. त्यामुळे त्वचेतील नैसर्गिक तेल निघून जाते आणि त्वचा संवेदनशील होते.
5. तुम्ही चुकीचे क्लीन्जर वापरता: क्लीन्जर हे  alkaline pH युक्त असेल तर ते त्वचेसाठी अतिशय हानिकारक ठरते. ते त्वचेतील नैसर्गिक तेल शोषून घेतात. त्यामुळे त्वचा कोरडी व रुक्ष होते. त्यामुळे क्लीन्जर निवडताना काळजीपूर्वक निवडा.

Read this in English

Translated By –Darshana Pawar

छायाचित्र सौजन्य – Shutterstock

थायरॉईड ग्रंथींमधून हार्मोन्स सॅक्रिट होणारे हार्मोन्स शरीराची चयापचय क्रिया आणि इतर कार्य नियंत्रित करतात. ज्यामुळे शरीराचा वाढ व विकास होतो. तुमच्या शरीराच्या मेटॅबॉलिझमवर आणि ऊर्जा वापरण्याच्या पद्धतीवर थायरॉईड हार्मोन्स तुमचं वजन नियंत्रित करतात.

योग्य आहार घेत असताना ही वजन कमी होणं, हृदयाची गती वाढणं, उच्च रक्तदाब, खूप घाम येणे, अस्वस्थता, गळ्याचा भाग वाढणे, कमी काळाच्या अंतराने पिरिएड येणे त्याचबरोबर हाताची थरथर होणे ही सगळी हायपर थायरॉईजम (hyperthyroidism) ची लक्षणे आहेत. म्हणजेच हार्मोन्सचे शरीरातले प्रमाण वाढते.

वजन वाढणे, सुस्ती येणे, हृदयाची गती कमी होणे, हात सुन्न पडणे, गळ्याचा भाग वाढणे, केस, त्वचा रुक्ष होणे, मासिक पाळीत अधिक रक्तस्त्राव होणे, बद्धकोष्ठता ही हायपोथायरॉईजम (hypothyroidism) ची लक्षणे आहेत. म्हणजेच हार्मोन्सचे शरीरातील प्रमाण कमी होणे. नक्की वाचा: Hypothyroidism चा त्रास कमी करण्यासाठी खास डाएट प्लॅन !

व्यायामामुळे थारॉईड च्या समस्येवर काही परिणाम होईल का?

थारॉईडसाठी अनेक औषधे बाजारात उपलब्ध आहेत. व्यायामामुळे समस्या नियंत्रित ठेवण्यात मदत होते. तसंच थारॉईडची लक्षणे आढळ्यास सुरुवातीच्या काळात व्यायामाचा चांगला फायदा होऊ शकतो.

थारॉईडचे कमी प्रमाणमुळे चयापचय(metabolism) क्रिया मंदावते. खूप सुस्ती आणि थकवा येतो. तसचं त्यामुळे हाय कोलेस्ट्रॉलची शक्यता वाढते. शरीरातील serotonin ची पातळी कमी होते. त्यामुळे डिप्रेशन चा धोका वाढतो. मनुष्य तणावग्रस्त होतो. अशी काही लक्षणे आढळ्यास आपलय वजनावर लक्ष ठेवा. अधिक वजन आणि कोलेस्ट्रॉलची पातळी वाढू देऊ नका. त्यामुळे तुम्हाला डिप्रेसड वाटणार नाही. त्याचबरोबर तुमचा मूड चांगला राहण्यास मदत होईल. व्यायामामुळे वजन नियंत्रित राहण्यास तसेच नैराश्य, ताणापासून दूर राहण्यास मदत होईल. ताण  दूर करण्यासाठी: सलंब सर्वांगासन- ताण दूर करण्याचा उपाय

कोणत्या प्रकारचे व्यायामप्रकार फायदेशीर ठरतील?

हायपोथायरॉईजम मुळे सांधे व स्नायू आखडतात. दुखू लागतात. यासाठी तुम्ही ऍरोबिक्स करू शकता. वजन कमी करण्यासाठी आणि स्नायूंच्या बळकटीसाठी स्ट्रेंथ ट्रेनिंग एक्सरसाईझ केल्याने फायदा होईल.

हायपर थायरॉईजममुळे वजन कमी होणे, हृदयाची गती कमी होणे असे अनेक त्रास होतात. तसंच शरीरात कॅल्शिअम आणि फॉस्फरस ची कमतरता निर्माण होते. त्यामुळे हाडाची घंटा कमी होऊन हाडं कमकुवत होतात. रेसिस्टन्स एक्सरसाइज स्यानु बळकट करतात, हाडं मजबूत करतात ज्यामुळे फ्रॅक्चर होण्याचा धोका कमी होतो.

थायरॉईडचे मुख्य कारण मनावरचा ताण हे आहे. म्हणून त्यासाठी योगसाधना करणं हा एक उत्तम उपाय आहे.  ध्यानधारणा मन आणि शरीरावरचा ताण निघून जाईल आणि शांत, प्रसन्न वाटेल. जरूर वाचा: डबल चीन आणि थायरॉईड सारख्या समस्यांवर प्रभावी योगासनं !

Read this in English

Translated By –Darshana Pawar

छायाचित्र सौजन्य – Shutterstock

ऑलिव्ह ऑईलचे महत्त्व, फायदे थोड्याफार प्रमाणात आपण सगळेच जाणतो. ऑलिव्ह ऑइल आरोग्यवर्धक असण्यासोबत सौंदर्यवर्धक ही आहे. आपली त्वचा, केस यांबरोबरच आपल्या नखांचे सौंदर्य राखण्यासाठी देखील ऑलीव्ह ऑइल अतिशय फायदेशीर आहे. नखं सुंदर व मजबूत होण्यासाठी बाजारात अनेक क्रीम उपलब्ध आहेत. पण त्या महागड्या क्रीम्स वापरण्याआधी कॉस्मेटॉलिस्ट नंदिता दास यांनी नखांच्या मजबुती आणि वाढीसाठी काही घरगुती उपाय सांगितले आहेत ते करून बघूया. जाणून घ्या:  नखं कमजोर होण्याची कारणं आणि उपाय !

ऑलिव्ह ऑईल कशाप्रकारे फायदेशीर ठरतं?

ऑलिव्ह ऑइलमुळे क्युटिकल मजबूत होतात व नखं वाढायला मदत होते. ऑलिव्ह ऑइल मध्ये असलेल्या व्हिटॅमिन इ मुळे नखांचे पोषण होते तसंच ते नखांमध्ये अगदी सहज मुरतं व नख वाढण्यासाठी अतिशय उत्तम ठरतं. ऑलिव्ह ऑइलमुळे बोन मिनरलाइजेशन (bone mineralisation) आणि कॅल्शिफिकेशन (calcification) च्या क्रिया अधिक चांगल्या प्रकारे होतात.

ऑलिव्ह ऑइल कसे वापरावे?

नखांना मजबूत बनवण्याचा हा सगळ्यात सोपा आणि कमी खर्चिक उपाय आहे. आठवड्यातून एकदा नखं २० मिनिटांसाठी ऑलिव्ह ऑइल मध्ये बुडवून ठेवा आणि स्वतःच फरक बघा. नैसर्गिकरित्या वाढवा नखांची शुभ्रता !

नखं मजबूत होण्यासाठी ऑलिव्ह ऑइल बरोबरच इतर काही गोष्टी आहेत. ज्या पाळल्यास फायदा होईल.

• सारखे पाण्यात हात घालू नका. वारंवार हात धुतल्याने देखील नखं कमकुवत होतात. म्हणून सारखे सारखे हात धुणे टाळा.
• नेलपॉलिश रिमूव्हर वापरणे टाळा. कारण त्यात असलेल्या केमिकल्समुळे नखं कोरडी होतील आणि ती तुटण्याची शक्यता वाढेल. नक्की वाचा: नखांचा पिवळेपणा हटवणारा घरगुती उपाय !
• आरोग्यपूर्ण आहाराचे सेवन करा. बायोटिन (biotin) म्हणजेच व्हिटॅमिन बी७ आणि ओमेगा थ्री फॅटी असिड युक्त अन्नपदार्थ आहारात समाविष्ट करा. तसंच आळशी, सुकामेवा, कडधान्य, डाळी, अंडी, ब्रोकोली, दूध हे पदार्थ आहारात घेतल्याने नखांना मजबूती येईल.
• हिवाळ्यात नखं तुटण्याची शक्यता अधिक असते म्हणून हातमोजे घाला. त्यामुळे नखं आणि त्वचा दोन्ही सुरक्षित राहील.

Read this in English

Translated By –Darshana Pawar

छायाचित्र सौजन्य – Shutterstock

आपल्या वयोमानानुसार आपली दृष्टी देखील खालावते. त्यामुळे साधारणतः ही समजूत आहे की वय झालं की चष्मा लागणार, डोळ्यांचे विकार होणार. पण काही गोष्टींची काळजी घेतल्यास आणि योग्य वेळी उपचार केल्यास आपण डोळ्यांचे आरोग्य अधिक काळ टिकवू शकतो. फोर्टिस ऐस. एल. रहेजा हॉस्पिटल मुंबईच्या नेत्रचिकित्सक Dr. Madhavi Jeste यांनी दिलेल्या सल्ल्यानुसार जर वर बघण्यासाठी तुम्हाला चष्माची गरज असेल किंवा दोन सारख्या रंगामधील फरक ओळखताना अडचण येत असेल तर तुम्हाला वेळीच सावध होण्याची गरज आहे. कसे जपाल डोळ्यांचे आरोग्य ?

कोरडे डोळे: डोळ्यातील पाणी अधिक प्रमाणात सुकल्याने किंवा कमी प्रमाणात अश्रूंची निर्मिती होत असल्याने कोरड्या डोळ्यांची समस्या उद्भवते. प्रदूषण. कॉम्पुटरचा अधिक वापर आणि ए. सी. मुळे डोळ्यातील पाणी अधिक सुकते. व्हिटॅमिन ए ची कमतरता, मोनोपॉज किंवा हार्मोनल इम्बॅलन्स, एखाद्या औषधाची रिअक्शन या सगळ्यामुळे डोळ्यात अश्रूंची निर्मिती कमी प्रमाणात होते. कोरड्या डोळ्यांमुळे जळजळ होणे, खाज येणे, अंधुक दृष्टी तसेच प्रकाश सहन न होणे या समस्या उद्भवतात. काही वेळा कॉर्निया मध्ये बिघाड होऊन आंधळेपण येण्याची शक्यता असते. यामागची कारणं जाणून घेतल्यास आणि दिलेलं औषध, आय ड्रॉप्स नियमित घातल्यास यावर उपचार होऊ शकतो. जरूर वाचा: आयड्रॉप्स घालताना ही काळजी नक्की घ्या !

डोळ्यातून पाणी येणे: डोळ्यात काही कचरा, धूळ गेल्यास डोळ्यातून पाणी येते, कॉर्नियल इन्फेकशन किंवा जळजळ होते. जर यावर वेळीच उपचार केले नाही तर इन्फेकशन वाढून त्याचा दृष्टीवर परिणाम होऊ शकतो. त्या मागचे कारण जाणून घेऊन डॉक्टर त्यावर उपाय करतील. जर कारण गंभीर नसेल तर तुम्ही त्यावर घरगुती उपाय देखील करू शकता. त्यासाठी थंड पाण्यात भिजवलेला रुमाल दिवसातून काही वेळा डोळ्यावर ठेवा. डोळ्यांतून सतत पाणी येत असल्यास डॉक्टरांचा सल्ला घेणे योग्य ठरेल.

मोतीबिंदू: हा आजार अधिकतर वयोमानानुसार होतो. क्वचितच याचे कारण डोळ्यांची जळजळ, डोळ्यांना झालेली जखम, इन्फेकशन हे असते. मधुमेहींना हा आजार कमी वयात होऊ शकतो. यावर वेळीच उपचार न झाल्यास आंधळेपणा येऊ शकतो. आणि आपल्या देशात हे अगदी सामान्य झाले आहे. वेळीच ऑपरेशन करून मोतीबबिंदू काढून टाकल्यास आपण आपली दृष्टी परत मिळवू शकतो. नक्की वाचा: दृष्टी अंधूक होण्यामागे असू शकतात ही ’14′ कारणंं !

काचबिंदू: डोळ्यांवर येणाऱ्या ताणामुळे डोळ्यांच्या नसेत  बिघाड होऊन आंधळेपणा येण्याची शक्यता असते. काचबिंदूचे निदान सुरवातीच्या काळात झाले तर त्यावर औषधे देऊन किंवा ऑपरेशन करून उपचार करता येतो. यासाठी कोणतेही घरगुती उपाय नाहीत.

डायबिटिक रेटिनोपैथी: आंधळेपणा येण्याचे हे अजून एक कारण आहे. अधिक काळापासून मधुमेह असणाऱ्यांना आणि त्याच्या अनियंत्रित प्रमाणामुळे हा आजार होतो. यावर वेळीच उपचार केलेले योग्य ठरतील. कारण तसे न झाल्यास कायमस्वरूपी आंधळेपणा येऊ शकतो.

Age-related macular degeneration: हा आजार वयोमानानुसार होतो. या आजारामध्ये सेंट्रल व्हिजन गमावण्याचा धोका असतो. यावर उपचार नाहीत. पण इंजेकशनमुळे काही प्रमाणात दृष्टी वाचवली जाऊ शकते.

Presbyopia: डोळ्यांचे स्नायू कमजोर झाल्याने ही समस्या उद्भवते. चाळिशीनंतर दृष्टीवर परिणाम होऊन चष्मा लागतो. यावर कोणताही घरगुती उपाय नाही.

डबल व्हिजन: ही गंभीर समस्या आहे. डोळ्यांच्या स्नायूंना पॅरॅलिसिस झाल्यामुळे हा आजार होतो. याचे कारण मेंदूतील बिघाड देखील असू शकते. यावर वेळीच ट्रीटमेंट होण्याची गरज असते. जाणून घ्या: मोबाईल, कॉम्प्युटरच्या अति वापराने वाढतात हे डोळ्यांचे विकार!

Read this in English

Translated By –Darshana Pawar

छायाचित्र सौजन्य – Shutterstock

किडनी विकार हा सायलेंट किलर असल्यामुळे त्याची लक्षणे लवकर लक्षात येत नाही. या विकाराचे निदान फार उशीरा होत असले तरी त्याची काही लक्षणे आधीपासून दिसून येतात. मात्र काही लक्षणे रोग बळावल्यावरच दिसून येतात. त्यामुळे किडनी विकारातील कोणत्याही लक्षणांकडे दुर्लक्ष करु नका. कारण लक्षणे लवकर समजल्यास या विकारावर योग्य उपचार करता येऊ शकतात.

यासाठी जाणून घ्या किडनी विकाराची ही १४ लक्षणे-

१.यूरीनरी अथवा मूत्रपिंडाच्या कार्यातील बदल-

वारंवार लघवीला होणे व लघवीचे प्रमाण बदलणे हे किडनी विकाराचे प्रमुख लक्षण आहे.

• लघवीचे प्रमाण वाढणे अथवा कमी होणे
• नेहमीपेक्षा गडद रंगाची लघवी होणे
• लघवी आल्यासारखी वाटणे पण लघवी न होणे

रात्रीच्या वेळी लघवीला जाण्याच्या प्रमाणात वाढ होणे अथवा कमी प्रमाणात लघवीला जाणे.

पुण्याच्या Senior Consultant Nephrologist DaVita Dr. Avinash Ignatius यांच्या मते वारंवार लघवीला होणे हे गंभीर किडनी विकाराचे प्रमुख लक्षण आहे. त्यामुळे सुरुवातीला या लक्षणामुळे काही दुष्परिणाम होत नसले तरी या लक्षणाकडे दुर्लक्ष करु नका. कारण किडनी विकारातील इतर लक्षणे किडनीचे कार्य ८० टक्के कमी झाल्यानंतर शेवटच्या टप्यात दिसून येतात.

२.लघवी करताना वेदना होतात-

लघवी करताना दाब येतो व वेदना होतात. मूत्रमार्गातील इनफेक्शनमुळे हा दाह व वेदना जाणवतात. जर हे इनफेक्शन किडनीमध्ये पसरले तर त्यामुळे तुम्हाला ताप व पाठीमध्ये वेदना देखील जाणवू शकतात. जाणून घ्या किडनीविकारांना दूर ठेवा या ’10′ उपायांनी !

३.लघवीतून रक्त येणे-

लघवीतून रक्त येत असल्यास ही गंभीर बाब असू शकते. त्यामुळे असे लक्षण आढळल्यास त्याकडे अजिबात दुर्लक्ष करु नका. याबाबतीत तुमच्या डॉक्टरचा त्वरीत सल्ला घ्या. नक्की वाचा लिंबूपाणी- ‘किडनीस्टोन’ची समस्या दूर करणारा नैसर्गिक उपाय !

४.लघवी करताना फेसाळणारी लघवी होणे-

मुंबईतील प्रसिद्ध नेफरोलॉजिस्ट डॉ.दीपा जयराम यांच्या मते रुग्णाच्या शरीरातील प्रोटीन गळून गेल्यामुळे लघवी फेसाळणारी होते हे देखील किडनी विकाराचे एक लक्षण आहे.

५.सूज येणे-

शरीरातील टाकाऊ व जास्तीच्या द्रवपदार्थांचा निचरा करणे हे किडनीचे महत्वाचे कार्य असते. जेव्हा हे कार्य करण्यास किडनी असक्षम ठरते. तेव्हा शरीरात हे टाकाऊ द्रवपदार्थ साठू लागतात. याबाबतीत डॉ दीपा यांच्या मतानूसार शरीरातील पाणी व मीठाचा निचरा न झाल्यामुळे त्या व्यक्तीच्या पाय, घोटा, हात व चेहरा यावर सूज येते. या समस्येला oedema असेही म्हणतात. जाणून घ्या किडनीस्टोनबाबत या ’8′ गोष्टी नक्की जाणून घ्या

६.अशक्तपणा व थकवा येणे-

किडनीमुळे इथ्रोप्रोटीन हे हॉर्मोन तयार होते ज्यामुळे शरीरातील लाल रक्त पेशींना ऑक्सिजन वाहून नेण्यास मदत होते. किडनीच्या कार्यात अडथळा आल्यामुळे या हॉर्मोन्सची पातळी खालावते. त्यामुळे ऑक्सिजनचा पुरवठा कमी झाल्यामुळे तुम्हाला अशक्तपणा अथवा थकवा येतो. हे नक्की वाचा मूतखड्याच्या या ’5′ सुरवातीच्या टप्प्यावरील लक्षणांकडे वेळीच लक्ष द्या !

७.चक्कर येणे अाणि लक्षात ठेवणे कठीण जाणे-

अशक्तपणामुळे किडनी सोबत तुमच्या मेंदूला देखील ऑक्सिजनचा कमी पुरवठा होतो.ज्यामुळे चक्कर येणे,एकाग्र न होता येणे,लक्षात ठेवणे कठीण जाणे ही लक्षणे दिसू लागतात.

८.सतत थंडी वाजणे-

किडनी विकारातील अशक्तपणामुळे उबदार वातावरणातही थंडी वाजते.यामुळे थंडीभरुन ताप येऊ शकतो. खुप थकवा व दगदगीमुळे देखील हे लक्षण दिसून येते. जाणून घ्या या ’6′ कारणांमुळे काही लोकांना सतत थंड वाटतं !

९.त्वचेवर रॅशेस व खाज येणे-

एखाद्या अॅलर्जीप्रमाणे त्वचेवर खाज व पुरळ आल्यामुळे किडनी विकार ओळखण्यात गोंधळ होऊ शकतो. मात्र लक्षात ठेवा किडनी विकार व किडनीचे कार्य बंद झाल्यास देखील शरीरावर पुरळ येते. मूत्रपिंडाचे कार्य बंद झाल्यामुळे रक्तातील टाकाऊ पदार्थ शरीरात साठतात ज्यामुळे त्वचेवर पुरळ व खाज येते.

१०.तोंडातून दुर्गंध येणे व चव खराब होणे-

किडनीचे कार्य बिघडल्यामुळे रक्तातील युरीयाचे प्रमाण वाढू लागते. ज्यामुळे तोंडातून दुर्गंध व चव जाण्याची समस्या होते.

११.मळमळ व उलटी-

शरीरात टाकाऊ द्रवपदार्थ साचल्याने मळमळ व उलटी होते.

१२.भूक कमी लागते-

शरीरात विषद्रव्ये व टाकाऊ पदार्थ साचल्याने काहीजणांना या विकारात भूक लागत नाही. डॉ दीपा जयराम यांच्या मते किडनी विकारातील लक्षणे लगेच समजत नाहीत. पण शरीरातील टाकाऊ पदार्थांचा निचरा न झाल्यामुळे तुम्हाला भूक कमी लागत आहे हे किडनी विकाराचे लक्षण ओळखणे सोपे असू शकते.

१३.श्वास घेताना धाप लागणे-

किडनीच्या कार्यात बिघाड झाल्यामुळे फुफ्फुसांमध्ये द्रवपदार्थ साठू लागतात. ज्यामुळे श्वास घेण्यास समस्या होते. अॅनीमियामुळे शरीरासाठी लागणारे पुरेसे ऑस्किजन देखील कमी होते. त्यामुळे देखील श्वास घेताना धाप लागते. जाणून घ्या किडनीस्टोनचा त्रास टाळण्यासाठी नियमित किती पाणी प्यावे?

१४.पाठ दुखणे-

काही रुग्णांमध्ये किडनी विकारामुळे पाठी पासून मांड्यांच्या सांध्यापर्यत वेदना होतात.हे लक्षण किडनीच्या अनेक समस्येमध्ये आढळू शकते.

• किडनी स्टोन
• पोलिस्टीक किडनी डिसिस
• Interstitial cystitis

Read this in English

Translated By –Trupti Paradkar

छायाचित्र सौजन्य – Shutterstock

अनेक लोकांना केस गळण्याच्या समस्येला तोंड द्यावे लागते.आजकाल वाढत असलेल्या ताण-तणाव व प्रदुषणामुळे केस अधिकच खराब होतात.निरोगी व स्वस्थ केसांसाठी प्राचीन काळापासून आयुर्वेद शास्त्रामध्ये अनेक उपचार सांगितलेले गेले आहेत.केस गळत असल्यास या उपचारांचा नक्कीच चांगला फायदा होऊ शकतो

आयुर्वेद औषधे ही भारतीय परंपरेतील एक उत्तम उपचार पद्धती आहे.ही उपचार पद्धती मानवी ऊर्जाशक्ती,त्रिदोष,नैसर्गिक घटना,जीवनचक्र यावर अवलंबून असते.

मानवी त्रिदोष-

१.वात दोष-वात प्रकृतीचा संबध शरीरातील हवा व पोकळी यांच्याशी येतो.हे तत्व शरीरातील श्वसन,उत्सर्जन व मज्जासंस्थेतील लय याला नियंत्रित करते.

२.पित्त दोष-पित्त प्रकृतीचा संबध शरीरातील अग्नी व जल यांच्यासोबत येतो.यामुळे शरीरातील मेटाबॉलिजम नियंत्रित होते.

३.कफ दोष-कफ प्रकृतीचा संबध जल व पृथ्वीशी येतो.यातील द्रवपदार्थामुळे मेंदू व मज्जासंस्थेचे संरक्षण होते.

आयुर्वेदानूसार केस गळणे ही पित्तदोषाची समस्या आहे.शरीरात अती प्रमाणात पित्त निर्माण झाल्यामुळे केस गळतात.

केस गळण्याची अनेक कारणे असू शकतात-

• हॉर्मोनल असंतुलन
• चुकीचा आहार
• ताण-तणाव,चिंता,निद्रानाश
• टायफॉईड,मधूमेह,व्हायरल इनफेक्शन,फंगल इनफेक्शन यासारखे विकार
• कोंडा होणे
• तेलग्रंथीच्या अतीस्त्रावामुळे त्वचेची छिद्रे बंद होणे
• अनुवंशिकता

आयुर्वेदामध्ये केस गळणे थांबवण्यासाठी काही औषधांचे मिश्रण,पथ्थे व काही उपचार केले जातात.यासाठी तुमचे आयुर्वेदीक तज्ञ सर्वप्रथम तुमचा आहार व जीवनशैली जाणून घेऊन तुमच्या पित्त दोषातील समस्या जाणून घेतात.जर तुम्ही खुप तेलकट व अती तिखट खाद्यपदार्थ खात असाल तर त्यामुळे तुमचे केस गळू शकतात.अथवा तुम्ही धुम्रपान करत असाल तर कदाचित त्यामुळे तुमचे केस गळू शकतात.किंवा तुमच्या आहारात अती साखरेचे प्रमाण असणे देखील याचे एक कारण असू शकते. नक्की वाचा केसगळती रोखणारा ‘वन मिनिट’ उपाय !

आयुर्वेदीक आहार-

नैसर्गिक अन्नघटकांतील पोषकतत्वांमुळे केसांचे देखील पोषण होते.

• विटामिन बी आणि विटामिन सी,झिंक आणि सल्फरमुळे केस मजबूत होतात व केस गळत नाहीत.हे पोषकतत्व कडधान्ये,ताक,दूध,सुकामेवा,सोयाबीन व तृणधान्यांमध्ये असतात
• लॅट्यूस,गाजर आणि पालकच्या ताजा रसामुळे केस वाढतात
• फळे,हिरव्या पालेभाज्या अशा भरपूर फायबर घटक असलेल्या पदार्थांमुळे केस गळत नाहीत
• मॅग्नेशियम व कॅल्शियममुळे केस गळण्यापासून संरक्षण होते. ते तुम्हाला पांढ-या तीळांमध्ये सहज उपलब्ध असते.यासाठी एक चमचा तीळ दररोज सकाळी घ्या व स्वत:च फरक पहा.
• योगर्ट हे केस गळण्यावर उत्तम कंडीश्नर आहे.यासाठी दररोज योगर्ट खा व आठवड्यातून एकदा केसांवर लावा.

• जर तुमचे पोट व्यवस्थित नसेल तर डॉक्टर तुम्हाला त्रिफळाचुर्ण घ्यायला सांगतात.यासाठी झोपताना एक चमचा त्रिफळचुर्ण कोमट पाण्यासोबत घ्या.

हेअर मसाज-

ब्राम्ही तेल,आवळा तेल,नारळाचे तेल अथवा अर्निका तेलाने केसांना मसाज केल्यास केस कमी गळतात.आयुर्वेदीक तेल मसाजामध्ये यापैकी एक अथवा अधिक तेल व काही औषधी घटकांचा वापर करण्यात येतो.तुमचे आयुर्वेदीक डॉक्टर तुमच्या केस गळण्याचे कारण शोधून तुम्हाला योग्य ते तेल वापरण्याचा सल्ला देतात. जाणून घ्या केसगळती होतेय ? हे ‘ 7′ घरगुती उपाय नक्की करुन पहा

या काही आयुर्वेदीक औषधी घटकांमुळे केस गळणे कमी होते व केसांची चांगली वाढ होते-

भृगंराज-भृगंराज मधील औषधी गुणधर्मामुळे केस गळणे थांबून केस वाढतात.त्याचप्रमाणे केस लवकर पांढरे होत नाहीत.नुकत्याच गुजरात येथे करण्यात आलेल्या एका संशोधनात ट्रिचप हर्बल हेअर प्रॉडक्टस मध्ये ब्राम्ही,भृंगराज,आवळा,कोरफड,कडूलिंब,जटमानसी,हीना आणि इतर औषधी घटक वापरण्यात आल्याचे आढळून आले.यामुळे केसांचा कोंडा कमी होतो,स्प्लिट कमी होतात व केस कमी प्रमाणात गळतात.

सागवानी लाकडाचा अर्क-अनेक वर्षांपासून सागवान लाकडाच्या बिया केसांच्या आरोग्यासाठी वापरण्यात येतात.अलीकडे करण्यात आलेल्या इंटरनॅशनल जर्नल ऑफ आयुर्वेदा रिसर्चच्या संशोधनात असे आढळून आले आहे की या अर्कामुळे केसांची योग्य वाढ होते. नक्की वाचा ‘हीना’ – केसगळती दुर करणारा रामबाण घरगुती उपाय

जटमानसी-जटमानसीचीच्या मुळांमध्ये ताण दूर करणारे घटक असतात.पारंपरिक भारतीय आयुर्वेदीक औषधांमध्ये व आयुष या आयुर्वेदीक औषधांमध्ये याचा वापर करण्यात येतो.चेन्नईतील एका संशोधनात यामुळे केसांची वाढ होते असे आढळून आले आहे.ताणामुळे देखील कधीकधी केस गळतात त्यामुळे अशा वेळी जटमानसीच्या मुळांचा तुम्हाला चांगला फायदा होऊ शकतो.

केस गळण्यावर डॉक्टर तुम्हाला अनेक आयुर्वेदीक औषधे घेण्याचा सल्ला देऊ शकतात.

आयुर्वेदामध्ये केस गळणे थांबविण्यासाठी पंचकर्म उपचार केले जातात.शिरोधन पंचकर्मात पाच थेरपींच्या सहाय्याने तुमच्या शरीर दोषांमध्ये संतुलन आणले जाते व शरीरातील ताण व विषद्रव्ये बाहेर काढून टाकली जातात.यामध्ये तुमच्या कपाळावर २५ मिनीटे सलग कोमट औषधी तेलांची धार सोडण्यात येते.निद्रानाश,अस्थमा व इतर ताण-तणावात्मक समस्येवर त्याचा चांगला परिणाम होतो.यामुळे केस व केसांची त्वचा मजबूत व चमकदार होते व त्यामुळे केस गळणे थांबते.

आयुर्वेद उपचार योगासने व प्राणायमाशिवाय पुर्ण होऊ शकत नाहीत.योगासनांमुळे डोक्यातील रक्तप्रवाह सुधारतो ज्यामुळे केस गळणे कमी होते.सर्वांगासन यासाठी खुप उपयुक्त आसन आहे.आयुर्वेदामुळे केस गळण्याचे कारण समजते व मुळापासून उपाय केल्याने केस गळणे पुर्णपणे थांबते.

Read this in English
Translated By – Trupti Paradkar
छायाचित्र सौजन्य – Shutterstock

गरोदरपणी स्त्रीला दोन जीवांची म्हणून जास्त खाण्याचा सल्ला देण्यात येतो.मात्र हा एक खुप मोठा गैरसमज आहे.कारण असे केल्याने आई व बाळ दोघांचेही आयुष्य धोक्यात येऊ शकते.गर्भधारणे दरम्यान जास्त आहार घेतल्याने कॅलरीज वाढतात जे योग्य नसते.यासाठी गरोदरपणात जाणिवपुर्वक व सावधपणे विचार करुन आहार घ्या.लक्षात ठेवा गरोदरपणी घेतलेला आहार आईच्या आरोग्यासाठी व तिच्या पोटातील बाळाच्या वाढ व विकासाठी खुप महत्वाचा असतो.

गरोदर स्त्रीने किती अन्न खावे-

एका सामान्य स्त्रीला निरोगी आयुष्यासाठी दिवसभरात १८०० ते २००० कॅलरीजची आवशक्ता असते.गरोदरपणी स्त्रीला तिच्या वाढलेल्या शरीर व बाळाच्या पोषणासाठी अधिक ३०० कॅलरीजची गरज असू शकते.असे असले तरी कधीकधी गरोदरपणी तुमच्या शरीराला आवश्यक आहार व कॅलरीजची गरज परिस्थिीनूसार कमी अथवा जास्त होऊ शकते.त्याचप्रमाणे तुमच्या प्रत्येक तिमाही मध्ये हे प्रमाण बदलू शकते.

पहिल्या तिमाही मध्ये पोटातील बाळाच्या निरनिराळ्या अवस्था व तुमच्या पोटातील अवयवांमध्ये होणारे बदला यामुळे तुम्हाला मळमळ,थकवा व मॉर्निंग सिकनेस येऊन अशक्तपणा येऊ शकतो.त्यामुळे तुम्ही या काळात तुमच्या शरीरातील ऊर्जा पातळी वाढेल असा आहार घेणे गरजेचे असते.त्याचप्रमाणे दुस-या तिमाहीमध्ये तुमच्या बाळाची वाढ व विकास होत असल्यामुळे तुमचे व तुमच्या बाळाचे योग्य पोषण होईल असा आहार तुम्ही घ्यावा.तिस-या तिमाहीत तुम्ही बाळाचा जन्म व प्रसुतीवेदना यासाठी तयार होत असल्याने नेहमीपेक्षा ५० कॅलरीज अधिक वाढवणे आवश्यक असते. जाणून घ्या गर्भारपणाच्या पहिल्या तीन महिन्यात कोणती काळजी घ्याल ?

जर वजन कमी असेल किंवा तुमच्या पोटात दोन बाळ असतील तर अशा वेळी तुम्ही ३०० पेक्षा अधिक कॅलरीज घेणे आवश्यक आहे.यासाठी तुमच्या डॉक्टर अथवा आहारतज्ञासोबत चर्चा करुन त्यांच्या सल्लानुसार तुमचा आहार ठरवा.

गरोदरपणात तुम्ही काय खावे?

गरोदरपणी नेमके काय खावे हे खुपच महत्वाचे असते.त्यामुळे जाणिवपुर्वक तुमच्या आहारात भाज्या,फळे,निरनिराळ्या डाळी व कडधान्ये,तृणधान्ये,दूधाचे पदार्थ,सुकामेवा व अंडे यांचा समावेश करा.जर तुम्ही मांसाहारी असाल तर तुम्ही मटण व्यवस्थित शिजवूनच खा व ते कच्चे असणार नाही याची विशेष काळजी घ्या.तुम्ही शाकाहारी अथवा मांसाहारी काहीही असलात तरी तुम्ही गरोदरपणी योग्य आहार घेणे आवश्यक आहे. नक्की वाचा गर्भवती स्त्रीच्या आहारात आवश्यक असलेली दहा सुपरफूड्स 

गरोदरपणात आहारात या गोष्टी अवश्य घ्या-

१.प्रोटीन-गरोदरपणी तुमच्या आहारात भरपूर प्रोटीन असणे गरजेचे आहे.यासाठी तुमच्या दररोजच्या आहारात ६० मिग्रॅम प्रोटीन असणे आवश्यक आहे.प्रोटीनसाठी भरपूर प्रमाणात डाळी व कडधान्ये खा.त्याचप्रमाणे अंडी व चिकन यामध्ये देखील मोठ्या प्रमाणात प्रोटीन असतात.मात्र हे पदार्थ खाताना फूड इनफेक्शन टाळण्यासाठी ते व्यवस्थित शिजलेले आहेत याची दक्षता घ्या.

२.कॅल्शियम- गरोदरपणी कॅल्शियमची सर्वात अधिक गरज असते.बाळाच्या हाडांच्या योग्य वाढीसाठी तुम्हाला १२०० मिग्रॅ कॅल्शियमची आवश्यक्ता असू शकते.यासाठी नियमित कॅल्शियम औषधांसोबत आहारातून नैसर्गिक कॅल्शियम घेणे देखील तितकेच गरजेचे असते.दूध व दूधाचे पदार्थ,सुकामेवा,ब्रोकोली आणि पालेभाज्यांमध्ये भरपूर प्रमाणात कॅल्शियम असते. जाणून घ्या  गर्भारपणात काय खाणे टाळाल ?

३.फॉलिक अॅसिड-फॉलिक अॅसिड हे देखील अर्भकाच्या मेंदू व मणक्याच्या वाढीसाठी आवश्यक असते.यासाठी दररोज ४०० मिग्रॅ फॉलिक अॅसिडची तुम्हाला गरज असू शकते.टोफू किंवा सोयापनीर,पालक व मेथीसारख्या हिरव्या पालेभाज्या,दुधीभोपळा,टरबूज,शेंगदाणे व पिनट बटर यांमध्ये चांगल्या प्रमाणात फॉलिक अॅसिड असते.त्याचप्रमाणे तुम्हाला देण्यात आलेल्या फॉलिक अॅसिडच्या गोळ्या घ्यायला विसरु नका.

४.लोह (आयर्न) - गरोदरपणात बाळाच्या अवयवांच्या विकासासाठी तुमच्या रक्त पेशींमध्ये आवश्यक तितके हिमोग्लोबीन असणे गरजेचे असते.यासाठी आहारात दररोज ३० मिग्रॅ लोहाचे प्रमाण घ्या.पालक,ब्रोकोली,मेथी या सारख्या हिरव्या पालेभाज्या,खजूर मनूका,अंजीर,बीट व सफरचंद यामध्ये चांगल्या प्रमाणात लोह असते.

५.फळंं -भरपूर फळे खा कारण त्यामुळे तुम्हाला पुरेशा कॅलरीज मिळतील व पोषण झाल्याने तुमचे पोट देखील भरलेले राहील.

६.पाणी-दररोज कमीतकमी २ लीटर पाणी प्या.यामुळे तुमच्या शरीरातील विषद्रव्ये व टाकाऊ पदार्थ बाहेर टाकण्यास मदत होईल.त्यामुळे तुमच्या शरीराचे कार्य सुरळीत होईल.त्याचप्रमाणे नारळपाणी व लिंबूपाणी घेतल्यास देखील तुम्हीला चांगला फायदा होईल.

गरोदरपणी वाढीव व पुरेशा कॅलरीज घेण्यासाठी काय करावे-

तीन वेळा जेवणे व दोन वेळा नास्ता यासोबत दिवसभरात सहा वेळा थोडेसे पण योग्य खा.मात्र कॅलरीज वाढवण्यासाठी अधिक प्रमाणात अन्न खाऊ नका. मुंबईतील स्पोर्टस न्यूट्रीशिनीस्ट व डायटीशिअन दीपशिखा अग्रवाल यांच्या मते,यासाठी नियोजित पद्धतीने निरोगी व योग्य आहार घ्या.

तुमच्या आहारात वाढीव ३०० कॅलरीज वाढवण्यासाठी या महत्वाच्या टीप्स-

• नाश्ता करताना अंडी खा.दोन अंडी घेतल्यास तुमच्या शरीराला अधिक ७७ कॅलरीज मिळतील
• दोन्ही जेवणात एक वाटी अधिक डाळ प्या.ज्यामुळे तुम्हाला १०० ते २०० अधिक कॅलरीज मिळतील
• एक वाटी दही घेतल्यास कॅल्शियम व १०० कॅलरीज मिळतील
• फळातून तुम्हाला १०० कॅलरीज मिळतील
• मूठभर सुकामेवा देखील खा.

कोणते पदार्थ खाणे टाळाल-

सॅच्यूरेटेड फॅट्स असलेले खाद्य पदार्थ खाणे टाळा.त्याचप्रमाणे पाश्चराईज न केलेल दूध व दूधाचे पदार्थ,प्रक्रिया केलेेले पदार्थ,रस्यावर विकलेले पदार्थ,तिखट व तेलकट पदार्थ खाणे टाळा.

गरोदर महीलेने अति का खाऊ नये?

गरोदर महीलेने अति प्रमाणात खाल्यास तिला अनेक समस्यांना सामोरे जावे लागते.अतिप्रमाणात आहार घेतल्यास तुमचे वजन अधिक वाढते.त्यामुळे गरोदरपणातील मधूमेह,गर्भारपणातील इतर समस्या व सि-सेक्शन होण्याची शक्यता असते.त्यामुळे अयोग्य पदार्थ खाणे टाळा व नियोजन करुन योग्य व पोषक आहार घ्या.

Read this in English
Translated By – Trupti Paradkar
छायाचित्र सौजन्य – Shutterstock

निद्रानाश होण्याची अनेक कारणे असू शकतात. कधीकधी अती प्रमाणात कॅफेन सेवन केल्याने रात्री झोप येत नाही. त्याचप्रमाणे झोपताना रात्री उशीरापर्यंत टीव्ही पाहील्यामुळे तुमचा मेंदू कार्यान्वित होऊन निद्रानाश होऊ शकतो. यासाठी निद्रानाश ही समस्या दूर करण्यासाठी काही महत्वाच्या टीप्स व योगासने.

सायकॉलॉजिकल कांऊसलर व पर्सनालाईज योगा ट्रेनर अमुल्य आर यांच्या मते पुढे वाकून व शयनस्थितीत केलेल्या काही योगासनांमुळे झोप लागण्यास मदत होते. त्याचप्रमाणे झोपून श्वासावर लक्ष केद्रीत करण्याच्या सरावामुळे देखील यामध्ये चांगला आराम मिळू शकतो.

निद्रानाश टाळण्यासाठी योगासने कसे कार्य करतात-

अमूल्य यांच्या मते श्वास सोडण्याचा कालावधी वाढवल्यामुळे मज्जासंस्थेमधील स्नायूंना संदेश पोचवणारी कार्यप्रणाली कार्यान्वित होते. ही मज्जासंस्थेमधील महत्वाची कार्यप्रणाली असते. त्यामुळे शरीर आरामच्या स्थितीत स्थिरावते. ज्यामुळे शरीराला आराम मिळतो. जाणून घ्या जायफळ – निद्रानाशावर गुणकारी उपाय

झोप चांगली लागण्यासाठी करा ही योगासने-

पश्चिमोत्तासन-

या आसनामुळे तुम्हाला ताण न येता आराम मिळतो. या आसनात सुरुवातीला जरी तुम्ही अंगठयाला स्पर्श नाही करु शकलात तरी कालांंतराने व सरावाने तुम्ही या आसनातील आदर्शस्थिती नक्कीच गाठू शकता.

• खाली बसा व पाय सरळ रेषेत ठेवा.
• दोन्ही हात डोक्यावर घ्या व पुढच्या दिशेने खाली वाका.
• हाताच्या बोटांनी पायाचा अंगठयाला स्पर्श करा. त्याचबरोबर तुमचे डोके तुमच्या गुडघ्यावर टेकवा.
• खाली वाकताना श्वास बाहेर टाका. आसनस्थितीत काही क्षण श्वास रोखून ठेवा व पुर्वस्थितीत येताना पुन्हा श्वास घ्या.

उत्तानासन-

या आसनस्थितीमुळे डोक्याला रक्तपुरवठा होतो. मेंदूला संदेश पोचवणा-या मज्जासंस्थेच्या कार्यप्रणालीला कार्यान्वित केल्यामुळे शरीराला आराम मिळतो.

• ताठ उभे रहा. श्वास घेत हात डोक्याकडून वर घ्या.
• पुढच्या दिशेने पुर्ण वाका. तुमचे हात जमिनीला टेकतील असे कंबरेतून वाका. डोके गुडघ्याला टेकवा.
• जर तुम्हाला आदर्शस्थिती गाठणे शक्य नसेल तर डोके गुडघ्याजवळ येईल असे वाका. शक्य तितका वेळ या आसनस्थितीत स्थिर रहा.
• पुर्वस्थितीत येताना हळूवार श्वास घेत पुन्हा हात डोक्याच्या दिशेन वर न्या. त्यानंतर पुढच्या दिशेने हात खाली घ्या. हालचाली सावकाश करा. शरीराला धक्का बसणार नाही याची काळजी घ्या. नक्की वाचा रात्री झोप येत नाही? मग हे १० उपाय करून पहा !

अपनासन-

या आसनामुळे पाठीला आराम मिळतो. मान व मांड्यांचे स्नायू ताणले जातात.

• पाठीवर झोपा व तळहात गुडघ्यांवर ठेवा.
• श्वास घेत पाय छातीच्या दिशेने ओढून घ्या.
• श्वास घेतल्यावर हाताची पकड सैल करा.पाय पुर्णपणे पोटावर असू देत.
• काही क्षण आसनस्थितीत स्थिर रहा.डोळे बंद करा.मनाने श्वास मोजा.
• आराम मिळाल्यानंतर हळूहळू पुर्वस्थितीत या.

सुप्त बद्धकोनासन-

या आसनामुळे तुमचे मन व शरीर दोघांनाही आराम मिळेल. तसेच पाय व पाठीच्या स्नायूंवर ताण येईल.

• जमिनीवर पाठीवर झोपा.पाय गुडघ्यात वाकवा व टाचा नितंबाच्या दिशेने असू द्या.
• श्वास घेत गुडघे जमिनीच्या दिशेने वळवा. हात डोक्याच्या दिशेने वर घ्या.काही काळ आसनस्थितीत आराम करा. आसनस्थितीत काही वेळ श्वासाचा सराव करा.
• पुर्वस्थितीत येताना प्रथम तुमचे हात शरीराजवळ घ्या. गुडघे एकमेकांजवळ घ्या. त्यानंतर पाय सोडून पुर्वस्थितीत या.
• उठण्यासाठी कुशीवर वळा व हातांच्या मदतीने उठा.

शवासन-

• पाठीवर शांत पडून रहा.
• हात शरीराजवळ घ्या. हाताचे तळवे वरच्या दिशेने असावेत.
• शांत पडा व श्वासावर लक्ष केद्रिंत करा.

वर दिलेली आसने कोणी करावीत व कोणी करु नयेत?

निरोगी शरीर प्रकृती असलेली कोणतीही व्यक्ती तिच्या शारीरिक क्षमतेनूसार ही योगासने करु शकते.पण काही व्यक्तींना ही आसने न करण्याचा सल्ला देण्यात येतो. स्पॉन्डीलायटीस व उच्च रक्तदाब असणा-या लोकांनी पुढे वाकणारी योगासने करणे टाळावे.पाठीच्या मणक्याचा त्रास असणा-या लोकांनी देखील ही आसने योगतज्ञांच्या सल्ल्यानूसारच करावीत. तसेच आसन करताना जास्त ताण घेऊन आसने करु नयेत. आसन करताना तुम्हाला कोणताही त्रास जाणवत असेल तर याचा अर्थ तुमच्या शरीरप्रकृतीमध्ये काहीतरी बिघाड आहे. त्यामुळे आसन करण्यापुर्वी योगतज्ञांचा सल्ला जरुर घ्या. जाणून घ्या निद्रानाशाची समस्या वाढवतात या ’3′ पोषणद्रव्यांची कमतरता !

निद्रानाश होण्याचे नेमके कारण समजल्यास या आसनांचा सराव केल्याने नक्कीच आराम मिळू शकतो. घरी स्वत:च्या मनाने योगासने केल्याने मुळे तुम्हाला योग्य फायदा होईलच असे नाही. यासाठी योगतज्ञांच्या मदतीची आवश्यक्ता असते. त्यामुळे या आसनांचा नीट अभ्यास करुनच ही आसने करा.

Read this in English

Translated By –Trupti Paradkar

छायाचित्र सौजन्य – Shutterstock

जर तुम्हाला रात्रभर नीट झोप लागली नाही तर दुस-या दिवशी अस्वस्थ वाटते. कमी झोपेमुळे तुमचेे डोके जड होते व संपुर्ण दिवस कंटाळवाणा जातो. रात्री झोप न येण्याची अनेक कारणे असू शकतात. उदा.दुस-या दिवशी महत्वाची मिटींग असणे, क्रेडीट कार्डचे भरमसाठ बिल येणे, वैवाहिक जीवनातील समस्या, वेळेअभावी दुर्लक्षित झालेली कामे अशी झोप न येण्याची अनेक कारणे असू शकतात. झोपमोड झाल्यास अनेक आरोग्य समस्यांना तोंड द्यावे लागू शकते.

यासाठी जाणून घ्या झोप न येण्याची ही काही कारणे-

पौडांगवस्था -

वयात येण्याच्या कालावधीमध्ये ४० टक्के लहान मुलांमध्ये झोपेच्या समस्या  निर्माण होतात.संशोधकांना वयात येणा-या मुलींमध्ये मानसिक व शारीरिक बदलांसोबत निद्रानाश होण्याचे लक्षणही आढळून आले आहे.पौडांगवस्थेत मुलींमध्ये झोपेच्या समस्या या त्यांच्यामध्ये होणा-या हॉर्मोनल बदलामुळे निर्माण होतात.एका संशोधनानूसार निद्रानाशाची समस्या मुलींच्या मासिक पाळी सुरु होण्याच्या काळात म्हणजेच ११ ते १४ या वयात दिसून येते. तर एका संशोधनानूसार मासिक पाळीच्या काळात मुलींमध्ये हे प्रमाण २.७५ पट वाढलेले आढळले आहे. जाणून घ्या शांत झोप मिळवण्यासाठी ‘जायफळ’ फायदेशीर !

मॅनोपॉज-

झोप न येण्याची समस्या स्त्री व पुरुष दोघांमध्येही आढळते. मात्र मॅनोपॉजच्या दरम्यान स्त्रियांमध्ये याचे प्रमाण अधिक असते. कारण मॅनोपॉजच्या काळात स्त्रीयांमधील अॅस्ट्रोजन व प्रोजेस्टेरॉनची पातळी कमी होते. त्यामुळे झोपेची समस्या निर्माण होते. झोपेच्या समस्येसोबत काही महीलांचे यामुळे वजन देखील वाढते.

कर्करोग-

कर्करोगाच्या रुग्णांंमध्ये झोपेची समस्या दिसून येतात. कर्करोगावरील उपचारांची कमतरता,पुन्हा कर्करोग होण्याची भीती, मानसिक अस्वास्थ्य ,कर्करोगामुळे कार्यक्षमता कमी होणे, सुरक्षेच्या समस्या, औषधांचा गैरवापर व दुरुपयोग, नातेसंबधातील ताण, उपचारांसाठी होणारा खर्च यामुळे झोप कमी लागण्याची समस्या निर्माण होते. अनेक संशोधनात निरनिराळ्या कर्करोगाचे निदान होण्यापुर्वी ६ महिने व निदान झाल्यावर १८ महिने कमी झोप व थकवा ही लक्षणे या रुग्णांमध्ये आढळतात.

शहरी  जीवनशैली-

कॉर्पोरेट जगातील ताणामुळे देखील तुम्हाला झोप कमी येण्याची समस्या होऊ शकते. दिवसभरातील कामाच्या ठिकाणी असणारा ताण, रात्री उशीरापर्यंत काम करणे, खुप वेळ टीव्ही पहाणे, सकाळी लवकर उठावे लागणे व पुन्हा रात्री एखाद्या पार्टीला जाणे, रात्रभर व्हॉट्सअपवर गप्पा मारणे यामुळे झोप कमी मिळते.

सफदारचंद हॉस्पिटलच्या श्वसन व झोप औषध विभागाचे हेड व प्रोफेसर डॉ.जे.सी.सुरी यांच्या मते आपली जीवनशैली सुर्यप्रकाशाद्वारे नियंत्रित केली जाते. अशा प्रकारे काम केल्याने आपल्या जैविक घड्याळावर विपरित परिणाम होतो. त्यामुळे रात्र झाल्यानंतर शरीराला झोपण्याचा संदेश मिळतो व त्यावेळी आपण झोपणे अपेक्षित असते. पण आजकाल असे घडताना दिसत नाही व लोकांमध्ये झोपेच्या समस्या निर्माण होतात. जाणून घ्या रात्रीच्या शांत झोपेसाठी करा हे ’3′ मिनिटांचे श्वसनाचे व्यायाम !

गाल ब्लेडर सर्जरी-

गाल ब्लेडर सर्जरी मध्ये पित्ताचे खडे झाल्यास तुमचे गाल ब्लेडर अथवा पित्ताशय काढून टाकण्यात येते. पित्ताशय जड अन्नाच्या पचनासाठी अतिशय उपयुक्त असते.जेव्हा तुम्ही रात्री बराच वेळ उपाशी रहाता तेव्हा पित्ताशय पित्त साठवून ठेवते.पण पित्ताशयाच्या शस्त्रक्रियेमुळे हा ताण लहान आतड्यावर येतो.त्यामुळे या शस्त्रक्रियेनंतर ब-याचदा झोपेच्या समस्या निर्माण होतात.

टीथ ग्राईंडींग-

दात कराकरा वाजवण्याच्या समस्येमुळे रात्री तुमची झोपमोड होऊ शकते. ही समस्या ब-याचदा ताण-तणावामुळे होऊ शकते. या समस्येत दातांवर पडणारा दाब इतका असतो की कधीकधी यामुळे दात तुटू देखील शकतात. यामुळे मज्जासंस्थेवर व तुमच्या शरीरातील हॉर्मोन्सवर परिणाम होऊन झोपेची समस्या निर्माण होते. नक्की वाचा गुलाबाच्या पाकळ्यांनी मिळवा आरामदायी झोप !

विटामिन्स-

आपण निरोगी रहाण्यासाठी अनेक विटामिन्स घेतो पण आश्चर्याची बाब म्हणजे या विटामिन्स मुळे तुम्हाला झोपेची समस्या निर्माण होऊ शकते. स्लीप मेडीसिन या जर्नल मध्ये छापून आलेल्या एका संशोधनानूसार एक किंवा अधिक विटामिन घेतल्याने तुम्हाला झोपेची समस्या, झोपमोड होणे अथवा निद्रानाश होऊ शकतो. झोप येणे अथवा जाग येणे यावर आपल्या मज्जासंस्थेचे नियंत्रण असते.पण विटामिन घेतल्याने हे संतुलन बिघडते व झोपमोड होते.

तुमच्या झोपमोडीचे कारण वर दिलेल्या कारणांपैकी एखादे असेल तर तुमच्या डॉक्टरचा सल्ला जरुर घ्या.

झोपेच्या समस्येबाबत काही समज-गैरसमज

Attention Deficit Hyperactivity Disorder मुळे झोपेची समस्या होते-

एडीएचडी अवस्थे सारख्या समस्या-

• थकवा, दिवसा झोप येणे व रात्री झोप कमी येणे
• कंडक्ट डिसॉर्डर
• डिप्रेशन,बायपोलर डिसॉर्डर

काही संशोधनानूसार झोपेची समस्या ही स्वतंत्र समस्या असून तिचा एडीएचडी समस्येशी काहीही सबंध नाही. लहान मुलांमधील चिडचिड, विस्मरण,एकाग्रतेचा अभाव या लक्षणांमुळे या दोन्ही समस्यामध्ये निदान करताना  गोंधळ होत असावा.

मद्यपानामुळे झोप लागण्यास मदत होते-

मद्यपानामुळे झोप लागण्यास मदत होते हा एक गैरसमसज आहे.मद्य घेतल्यानंतर थोडावेळ झोप येेते मात्र झोपमोड झाल्यास पुन्हा झोप येत नाही. झोपच्या दुस-या प्रहरातील झोप पुर्ण न झाल्यास दुस-या दिवशी ताजे वाटत नाही.

संशोधनानूसार मद्यामधील उत्तेजीत प्रभावामुळे ही झोप लागते. तसेच हे तुम्ही घतलेल्या मद्याच्या प्रमाणावर व झोपेआधी कितीवेळ तुम्ही मद्य घेतले आहे यावर अवलंबून आहे.

कधीकधी काही आरोग्य समस्येमुळे अथवा त्यावरील उपचारांच्या दुष्परिणांमामुळे देखील झोपेची समस्या निर्माण होते.

• हार्टबर्न-यासाठी जड पदार्थ खाणे टाळा. ह्रदयात जळजळ होत असल्यास शरीराचा वरच्या भागाखाली उशी घ्या. त्यामुळे तुम्हाला आराम मिळेल.

• मधूमेह-रात्री अंगाला घाम येणे, वारंवार लघवीला होणे, पाय दुखणे, रक्तात साखरेचे प्रमाण कमी असणे या मधूमेहातील समस्येमुळे रात्री कमी झोप लागते.

• Obstructive sleep apnea या समस्येमध्ये टॉन्सिल्सची वाढ अथवा घशातील  मांसल भागात वाढ झाल्याने श्वसनसमस्या निर्माण होतात.यामध्ये घोरणे, थकवा, कमी झोप, लक्ष देणे अथवा एकाग्र करणे यामध्ये समस्या होणे ही लक्षणे आढळतात.

• Nocturia अथवा लघवीची समस्या- या विकारात लघवीसाठी वारंवार उठावे लागते. वयस्कर लोकांमध्ये हार्टफेल, मधूमेह, मूत्रमार्गातील इनफेक्शन, यकृताच्या समस्या,यामध्ये घेण्या-या औषधांमुळे त्या रुग्णांना, तसेच ड्रग्ज घेणारे लोक अशा लोकांना ही समस्या अधिक जाणवते.

• कार्डिओ व्हॅस्क्यूलर डिसिस, आर्थ्राटीस, किडनी विकार, मनोविकार, श्वसनाच्या समस्या, थायरॉईड या आरोग्य समस्या असलेलेल रुग्णांना झोप कमी लागते. काही ओव्हर-दी-काउंटर औषधे व उपचारांनी ही समस्या दूर करता येते.

Read this in English

Translated By –Trupti Paradkar

छायाचित्र सौजन्य – Shutterstock

Hirsutism या समस्येचा मुळापासून विचार करणे गरजे आहे.लक्षात ठेवा ही समस्या जरी त्रासदायक अथवा लाजीरवाणी असली तरी प्राणघातक अजिबात नाही.संशोधकांना या समस्येमध्ये काही स्त्रीयांच्या शरीरावर पुरुषांप्रमाणे लांब,राठ व कुरळे केस आल्याचे आढळून आले आहे.याकरिता अनेकदा वॅक्सिंग, थ्रेडींगचा पर्याय वापरला जातो. पण या समस्येची कारणं जाणून घेतल्यास त्यावर उपचार करणंही सुकर होईल.

स्त्रीयांमध्ये Hirsutism या समस्येमुळे कोणत्या अवयवांवर अनावश्यक केस येतात-

• ओठांच्या वरती, हनूवटी, चेह-याचा दोन्ही बाजूला
• छाती व स्तनांग्राच्या बाजूचा भाग
• पाठीच्या वरचा व खालचा भाग
• पोटाचा मधला भाग
• मांड्याच्या आतील भाग व नितंब

Hirsutism  या समस्येसोबत अशा स्त्रीयांमध्ये अनियमित मासिक पाळी,अ‍ॅक्ने,पुरुषांप्रमाणे टक्कल पडणे,आवाजात बदल,स्तनांचा आकार बदलणे ही लक्षणे आढळतात.

शरीरावर अनियमित केस येण्याचे प्रमुख कारण अॅन्ड्रोजन या मेल हॉर्मोनची पातळी वाढणे हे असू शकते.जेव्हा एखादी मुलगी पौडांगवस्थेत येते तेव्हा तिच्यामध्ये मेल व फिमेल अशा दोन्ही हॉर्मोन्सची निर्मिती होते.हे दोन्ही हॉर्मोन्स संतुलित असणे आवश्यक असते.पण जर या दोन्ही हॉर्मोन्सचे संतुलन बिघडले तर हिर्सुटिझम ही समस्या निर्माण होते.स्त्रीबीज निर्मितीमध्ये होणा-या बिघाडामुळे मेल हॉर्मोन्सची पातळी प्रमाणापेक्षा अधिक वाढते व फिमेल हॉर्मोन्स कमी प्रमाणात निर्माण होतात.तसेच अॅडर्नल ग्रंथीमध्ये बिघाड झाल्याने देखील अंगावर अनावश्यक केस येण्याची समस्या निर्माण होते.

अनावश्यक केस येण्याची कारणे-

वांशिकता-

पूर्व आशियायी,उप-सहारा आफ्रिकन,आफ्रिकन-अमेरिकन,मुळ अमेरिकन,व मूळ उत्तर युरोपियन महीलांपेक्षा भारतीय उपखंड व भूमध्य देशातील महीलांमध्ये हिर्सुटिझम समस्या अधिक आढळते.

उपाय-तुम्ही तुमच्या वंश व वांशिकतेवर कोणतेही उपाय करु शकत नाही.त्यामुळे अशा वेळी अनावश्यक केस कमी करण्यासाठी तुम्ही वॅक्सिंग,लेझर उपचार,क्रीम किंवा शेवींग करुन हे केस काढून टाकू शकता.

अनुवंशिकता -

जर तुमच्या आई अथवा बहिणीला हिर्सुटिझम समस्या असल्यास तुम्हाला नको असले तरी या समस्येला तुम्हाला तोंड द्यावे लागू शकते.काही वंश परंपरेतील गटामध्ये फार पुर्वीपासून ही समस्या असल्यास तुम्हाला देखील ही समस्या असणे स्वाभाविक असू शकते.लक्षात ठेवा हा कोणताही विकार नसल्याने यात घाबरण्याचे काहीच कारण नाही.

उपाय-जर तुमच्या अंगावरील अनावश्यक केसांमुळे तुमच्या सौदर्यात बाधा येत असेल तर ते केस तुम्ही हेअर रिमूवल टेक्निकच्या सहाय्याने काढून टाकू शकता.

पोलिस्टीक ओव्हरी सिन्ड्रोम-

पीसीओडी ची समस्या असल्यास अनावश्यक केसांसोबत अनियमित मासिक पाळी,अचानक खुप वजन वाढणे,इनफर्टिलीटी व अंडाशयामध्ये गाठी होण्याची लक्षणे देखील आढळतात.पीसीओडीमुळे एलएच या हॉर्मोन्सची पातळी अधिक वाढते ज्यामुळे अंडाशयामध्ये अॅन्ड्रोजन निर्माण होते व हॉर्मोन्समध्ये असमतोल निर्माण होतो.ही समस्या अनुवंशीक देखील असू शकते.

उपाय-पीसीओडीच्या समस्येवर स्त्रीच्या वयानूसार तीला गर्भनिरोधक गोळ्या अथवा हॉर्मोन्स थेरपी देण्यात येेतात.मात्र चांगल्या परिणामांसाठी सहा महिन्यांपेक्षा अधिक काळ उपचार करणे गरजेचे असते.

कशिंग सिन्ड्रोम-

या विकारामध्ये अनावश्यक केसांसोबत खांदे,चेहरा व त्वचेवर स्ट्रेच मार्क्स येतात.हा विकार शरीरात कोर्टिसोलची पातळी वाढल्यामुळे होतो.अॅडर्नल ग्रंथीमध्ये कोर्टिसोल निर्माण होते.मेटाबॉलिजम सोबत ताण,रक्तदाब नियंत्रित करण्यासाठी या हॉर्मोन्सची मदत होते.कोर्टिकोस्टिरॉईडच्या अधिक वापरामुळे कशिंग सिन्ड्रोम होऊ शकतो.

उपाय-

या विकारावर उपाय करण्यासाठी डॉक्टरांची मदत घ्या.यासाठी डॉक्टर तुम्हाला काही औषधे,शस्त्रक्रिया किंवा रेडीएशन थेरपी घेण्याचा सल्ला देतात.त्याचप्रमाणे या समस्येत अनावश्यक केस कमी करण्यासाठी डॉक्टर तुम्हाला अॅन्टी-अन्ड्रोजन काही गर्भनिरोधक औषधांसोबत देतात.

Congenital adrenal hyperplasia-

या अनुवंशिक विकारामध्ये कोर्टीसोल कमी निर्माण होते पण adrenocorticotropic या  हॉर्मोनची पातळी वाढते.अनावश्यक केसांसोबत या विकारात अनियमित मासिक पाळी,पुरुषांप्रमाणे टक्कल पडणे,एक्ने ही लक्षणे आढळतात.

उपाय-

यापैकी अनेक समस्यांमध्ये कोणत्याही उपचारांची गरज नसते.कधीकधी अॅन्ड्रोजनची पातळी कमी करण्यासाठी glucocorticoids देण्यात येते.या समस्येमध्ये अनावश्यक केसांची समस्या कमी करण्यासाठी औषधे अथवा लेझर उपचार करणे मात्र कठीण असते.

कर्करोग-

गर्भाशय अथवा अॅडर्नल ग्रंथीच्या कर्करोगामध्ये स्त्रीयांच्या अंगावर अतिरिक्त केस येतात. अॅडर्नल ग्रंथीच्या कर्करोगाचे निदान होणे कठीण असते.नेदरलॅन्ड मध्ये करण्यात आलेल्या एका संशोधनानूसार फक्त अॅन्ड्रोजनची पातळी वाढल्यामुळे त्याचे निदान होणे कठीण असते.

उपाय-जेव्हा कर्करोगाचे निदान होते तेव्हा डॉक्टर तुम्हाला उपचार सुरु करतात.

Idiopathic hirsutism-

कोणतेही वैद्यकीय कारण नसताना जर स्त्रीयांमध्ये अनावश्यक केस येत असतील तर त्याला Idiopathic hirsutism असे म्हणतात.ही समस्या हॉर्मोन्सच्या असंतुलनामुळे किंवा एखाद्या आजाराचे पुर्व लक्षण किंवा फॅमिली हिस्ट्री यामुळे असू शकते.संशोधकाच्या मते अनावश्यक केस येण्याचे कारण केसांच्या रोम छिद्रांची अॅन्ड्रोजनसाठी संवेदनशीलता वाढणे हे देखील असू शकते.

उपाय-

यासाठी अॅन्ड्रोजनच्या कमी निर्मितीसाठी औषधे व काही सौदर्योपचार केले जातात.

Drug induced hirsutism-

काही औषधांमुळे स्त्रीयांच्या अॅन्ड्रोजनवर परिणाम होतो व अनावश्यक केस निर्मिती होते.

काही औषधे-

• asdehydroepiandrosterone sulfate (DHEA-S), testosterone, danazol, anabolic स्टिरॉईड या औषधांमुळे स्त्रीयांच्या शरीरावर अॅन्ड्रोजेनिक परिणाम होतो ज्यामुळे अनावश्यक केस येऊ शकतात.

• phenytoin, minoxidil, diazoxide, cyclosporine, streptomycin, psoralen, penicilla mine, high-dose corticosteroids, metyrapone, phenothiazines, acetazola mide, hexachloroben zene या औषधांचा स्त्रीयांच्या शरीरावर अॅन्ड्रोजेनिक परिणाम न झाल्यामुळे त्यांच्या शरीरावर अनावश्यक केस येतात.

उपाय-ओरल गर्भनिरोधकांचे प्रमाण कमी केल्याने केस येण्याचे प्रमाण कमी होऊ शकते.

अंगावर खुप केस येत असतील तर जास्त चिंता करु नका.एक साधी रक्तचाचणी,एक्स-रे किंवा अल्ट्रासाउंड परिक्षण करुन तुम्हाला या केस येण्यामागचे कारण कळू शकते.समस्येचे कारण लक्षात घेऊन त्यावर तुमच्या डॉक्टरांनी सांगितलेले उपचार करा.ब-याचदा यावर उपाय करणे फायदेशीर ठरते.मात्र या थेरपीसांठी सहा महिन्यांपेक्षा अधिक काळ लागत असल्याने त्यासाठी तयार रहा.

संदर्भ-

http://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/hirsutism/basics/causes/con-20028919

http://emedicine.medscape.com/article/1072031-overview#showall

http://www.aafp.org/afp/2003/0615/p2565.html#afp20030615p2565-t1

http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/ency/article/002339.htm

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3039006/

http://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/cushing-syndrome/basics/treatment/con-20032115

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3638754/

http://www.nejm.org/doi/full/10.1056/NEJM199410133311502#t=article

Read this in English
Translated By – Trupti Paradkar
छायाचित्र सौजन्य – Shutterstock

गरोदरपण ही प्रत्येक स्त्रीच्या आयुष्यातील एक महत्वाची स्थिती असते.गरोदरपणी स्त्रीने स्वत:ची व बाळाची स्वास्थासाठी विशेष काळजी घेणे आवश्यक असते.गरोदरपणात पुरेशी विश्रांती घेतल्याने गरोदर स्त्रीचे मन आनंदी व प्रसन्न रहाते.पुरेशी विश्रांती घेण्यासाठी शांत व निवांत झोप घेणे देखील महत्वाची असते.त्यामुळे या काळात स्त्रीने कसे नेमके झोपावे हे देखील खुप महत्वाचे अाहे.प्रेगन्सीच्या सुरुवातीच्या काही महिन्यांमध्ये जेव्हा तुमचे पोट अधिक वाढलेले नसते त्या काळात तुम्ही पाठीवर झोपण्यास काहीच हरकत नसते.पण जेव्हा तुम्ही गरोदरपणाच्या दुस-या तिमाहीत प्रवेश करता त्यानंतर मात्र तुम्ही पाठीवर झोपू शकत नाही.याचे कारण असे की पाठीवर झोपल्याने गर्भाशयावर अतिरिक्त ताण येतो.ब-याचदा असे झोपल्याने तुमच्या गर्भाशयातील नसेवर दाब येऊन पायाकडून डोक्याच्या दिशेने वाहणारा रक्तप्रवाह उलट दिशेने परत फिरण्याची शक्यता असते.

त्याचप्रमाणे बराच काळ पाठीवर झोपल्यामुळे ह्रदय व फुफ्फुसांसारख्या महत्वाच्या अवयवांवर ताण येतो.ज्यामुळे तुमच्या बाळाला ऑक्सिजन व पोषण कमी प्रमाणात मिळू शकते.तुमच्या गर्भाशयाचा दाब पाठीचा मणका,आतडी आणि मोठ्या रक्तवाहिन्यांवर येऊ शकतो.ज्यामुळे पाठीच्या खालील भागात व नितंबाला वेदना होतात.रात्रभर पाठीवर झोपून तुम्ही जेव्हा उठता तेव्हा तुम्हाला सकाळी चक्कर येण्याची समस्या निर्माण होते. जाणून घ्या गर्भारपणात कशी घ्याल पुरेशी झोप?

बाळाला संरक्षण मिळावे व तुम्हाला देखील शांत झोप मिळावी यासाठी तुम्हाला कुशीवर झोपण्याचा सल्ला देण्यात येतो.त्यामध्ये देखील उजव्या कुशीवर झोपणे अधिक फायदेशीर असू शकते.कुशीवर झोपल्याने तुमच्या बाळाला नाळेमार्फत पुरेसे ऑक्सिजन व रक्तपुरवठा होतो.काही काळानंतर सवयीने डाव्या कुशीवर झोपणे गरोदर महीलांना आरामदायक वाटू शकते.तसेच गरोदर महीलांसाठी झोपण्याची ही आदर्श स्थिती असते.जर या स्थितीत तुम्हाला आरामदायक वाटत नसेल तर तुमच्या पायाखाली उशी घेऊन झोपण्याचा प्रयत्न करा.त्याचप्रमाणे तुमच्या पोटाला आधार मिळावा यासाठी एखादी छोटी उशी तुम्ही पोटाच्या आधारासाठी घेऊ शकता. नक्की वाचा गरोदरपणात आढळणारी ही ’20′ लक्षणं अगदी सामान्य आहेत

तुम्हाला पाठीवर झोपावे असे तीव्रतेने वाटत असेल तर अगदी थोडावेळ तुम्ही दोन्ही बाजूने उश्या ठेऊन पाठीवर झोपू शकता.पण जरा आराम वाटू लागला की लगेच पुन्हा कुशीवर झोपा.अस्वस्थपणा,सारखे लघवीला जाणे व अपचन यामुळे तुम्हाला झोप मिळणे अशक्य असते.पण लक्षात ठेवा गरोदरपणी तुमच्या व बाळाच्या संपुर्ण स्वास्थासाठी तुम्हाला शांत झोप येणे खुप गरजेचे असते.यासाठी अस्वस्थ वाटत असेल तरी कुशीवर झोप घेण्याचा प्रयत्न करा हळूहळू याची तुम्हाला सवय होईल.

Read this in English
Translated By – Trupti Paradkar
छायाचित्र सौजन्य – Shutterstock

जगभरात ६० ते ८० दशलक्ष जोडप्यांमध्ये इनफर्टीलीटीची समस्या असते.भारतात याचे प्रमाण १५ ते २० दशलक्ष आहे.त्याचप्रमाणे यापैकी गर्भधारणेतील १० टक्के अपयश हे लठ्ठपणामुळे येते.न्यू दिल्लीच्या मदर लॅप आयव्हीएफ सेंटरच्या आयव्हीएफ एक्सपर्ट डॉ.शोभा गुप्ता यांच्या मते जर तुम्ही लठ्ठ असाल व तुम्ही गर्भधारणेसाठी देखील प्रयत्न करीत असाल तर प्रथम तुम्ही तुमचे वजन कमी करण्यासाठी प्रयत्न करणे आवश्यक आहे.कारण लठ्ठपणामुळे गर्भवती महिलेला अनेक आरोग्य समस्या होऊ शकतात.त्याचप्रमाणे लठ्ठ असल्यास गर्भधारणेत अनेक अडचणी येतात.

गर्भधारणेत अपयश येण्यामागची ५ कारणे-

वंधत्वाचा धोका वाढतो-

लठ्ठपणामुळे स्त्रीच्या ओव्हूलेशन व गर्भधारणेसाठी आवश्यक असणा-या हॉर्मोन्सचा पॅटर्न बदलतो त्यामुळे ओव्हरीज च्या कार्यात अडथळा येतो.लठ्ठपणामुळे स्त्रीची मासिक पाळी अनियमित होते व त्यामुळे सहाजिकच तिच्या ओव्हूलेशनच्या टप्प्यात देखील बदल होतो.पोटाच्या भागात चरबी साठल्याने ओव्हूलेशन मध्ये अडथळा येऊ शकतो.

फर्टिलीटी वर करण्यात येणा-या उपचारांमध्ये कमी यश येते-

लठ्ठपणामुळे अशा महीलांवर करण्यात येणा-या आयव्हीएफ उपचारांमध्ये त्यांना कमी प्रमाणात यश येते.या उपचारांमध्ये यश येण्यासाठी लठ्ठ महिलांनी खुप वजन कमी करणे आवश्यक असते. जाणून घ्या या ’8′ कारणांसाठी gynaecologist चा सल्ला अवश्य घ्या

मिसकॅरेज अथवा गर्भपात होण्याची शक्यता अधिक असते-

तुम्ही लठ्ठ असूनही तुम्हाला गर्भधारणेत यश आले तर तुमच्या जाडपणामुळे पुढे त्या बाळाचे पोषण करण्यात अडथळा येऊ शकतो.लठ्ठपणामुळे मृत बाळ जन्माला येणे व मिसकॅरेज होण्याचा तिप्पट धोका असू शकतो.लठ्ठ महीलेचे मिसकॅरेज झाल्यास तिला पुन्हा  गर्भधारणा होणे कठीण असते. नक्की वाचा नैसर्गिक प्रसुतीसाठी 9 खास टिप्स

पीसीओडीची शक्यता अधिक असते-

लठ्ठपणामुळे इन्शुलीन अती प्रमाणात निर्माण झाल्यामुळे ओव्हूलेशन अनियमित होते.लठ्ठपणामुळे पॉलीस्टीक ओव्हेरीयन सिन्ड्रोम(पीसीओएस)होण्याची शक्यता असते.या स्थितीमुळे स्त्रीची मासिक पाळी अनियमित होते,ओव्हूलेशन होणे कमी अथवा बंद होते,लठ्ठपणा वाढून शरीरातील मेल हॉर्मोन्सची पातळी वाढते.

आरोग्य समस्या होतात-

लठ्ठ व्यक्तींमध्ये उच्च रक्तदाब,मधूमेह,रक्तात कोलेस्ट्रॉलची पातळी अधिक असणे अशा आरोग्य समस्या अधिक प्रमाणात असतात.लठ्ठ स्त्रीयांमधील या आरोग्य समस्यांमुळे तिला गर्भाधारणेमध्ये अनेक अडथळे येतात. नक्की वाचा या 7 कारणांमुळे वाढते Preterm Labour ची शक्यता

लठ्ठपणावर काय उपाय कराल-

गर्भधारणेसाठी प्रयत्न करण्यापुर्वीच वजन कमी करा-

तुमचे वजन अधिक आहे असे लक्षात येताच वजन कमी करा.डॉ गुप्ता यांच्या मते जर तुम्ही तुमच्या वजनाच्या १५ टक्के वजन कमी करु शकलात तर पीसीओडी समस्या असताना उपचार न करता देखील तुम्हाला गर्भाधारणेमध्ये यश मिळू शकेल.यासाठी ब्रिस्क वॉक,अॅरोबिक्स,अॅक्वा वर्कआऊट असे व्यायाम करुन तुम्ही थोड्याच दिवसात खुप वजन कमी करु शकता.

वाईट सवयी कमी करा-

लठ्ठपणासोबतच जर तुम्हाला धुम्रपान व मद्यपानाचे व्यसन असेल तर तुम्हाला गर्भधारणेमध्ये समस्या येऊ शकतात.यासाठी गर्भधारणेसाठी प्रयत्न करण्यापुर्वीच ही व्यसने सो़डून द्या.

पोषक व सतुंलित आहार घ्या-

दिवसभरात नास्ता व दोन्ही वेळचे जेवण तसेच या दोन जेवणांमध्ये काही तरी स्नॅक्स खायला विसरु नका.साखर व फॅट्स असलेले पदार्थ कमी करा.त्यापेक्षा फळे,पालेभाज्या व सलाड खुप प्रमाणात खा.

आयव्हीएफ स्पेशलीस्टचा सल्ला घ्या-

जर तुम्ही योग्य आहार व व्यायामाने तुमचे वजन नियंत्रित केले असाल तर तुमच्या आरोग्याची स्थिती व गर्भधारणेची शक्यता तपासण्यासाठी योग्य आयव्हीएफ तज्ञांचा सल्ला घ्या. जाणून घ्या IVF पद्धतीने यशस्वी गर्भधारणेसाठी काय कराल ?

जोडीदाराचे आरोग्य देखील तपासा-

गर्भधारणे साठी प्रयत्न करताना तुमचा जोडीदार देखील निरोगी व स्वस्थ असणे आवश्यक असते.जर तुमचा जोडीदार देखील लठ्ठ असेल तर त्याला देखील वजन कमी करण्यासाठी प्रवृत्त करा.त्याचप्रमाणे तज्ञांच्या सल्ल्यानूसार तुम्हा दोघांच्या जीवनशैलीमध्ये योग्य बदल करा.

 Read this in English
Translated By – Trupti Paradkar
छायाचित्र सौजन्य – Shutterstock

महिला व पुरुष दोघांच्याही सौदर्यांत चेह-यावरील अ‍ॅक्नेची समस्या बाधा आणते.काही जणांना ही समस्या फक्त पौडांगवस्थेत येते तर काहीजणांना त्यानंतरही या समस्येला सतत तोंड द्यावे लागते.जर तुम्हाला देखील तोंडावर पिंपल्स येण्याचा त्रास होत असेल तर हे उपचार जरुर करा.मात्र लक्षात ठेवा पिम्पल्स एका रात्रीत गायब होत नाहीत त्यामुळे सहाजिकच ते दूर करण्यासाठी थोडा वेळ लागू शकतो.खालील उपचार केल्यास काही आठवडयांनी तुम्हाला नक्कीच चांगला फरक दिसून येईल.

ओव्हर-दी काऊंटर औषधे-

जर तुम्हाला कधीतरी सौम्य पिम्पल्स येत असतील तर तुम्ही ते बरे करण्यासाठी ओटीसी औषधांचा वापर करु शकता.या औषधांमधील बेनझॉईल पेरॉक्साईड व सॅलीसिलीक अॅसीड या घटकांमुळे एक्नेमधील बॅक्टेरीयांचा नाश होतो व सुकलेली त्वचा निघून जाते.तुम्हाला ही औषधे कोणत्याही केमिस्टकडे जेल,क्रीम,लोशन,साबण या स्वरुपात मिळू शकतात.

डॉक्टरांनी सांगितलेली औषधे-

जर तुम्हाला अ‍ॅक्नेचा खुप त्रास होत असेल तर त्याबाबत तुम्ही डर्मटॉलॉजिस्टचा सल्ला घेऊ शकता.जे तुमच्या समस्येच्या मुळापासून विचार करुन तुम्हाला योग्य उपचार करण्याचा सल्ला देतील.कदाचित तुम्हाला ते ही पुढील औषधे घेण्याचा सल्ला देऊ शकतात.पण लक्षात ठेवा ही औषधे डॉक्टरच्या सल्ल्याशिवाय घेतल्यास त्याचे गंभीर दुष्परिणाम भोगावे लागू शकतात.

• टॉपिकल अॅन्टीबायोटीक्स
• रेटीनॉईडस जेल अथवा क्रीम
• ओरल अॅन्टीबायोटीक्स
• ओरल कॉन्ट्रासेप्टिव्हस
• स्पिरोनोलॅक्टोन
• कोर्टिसोन इनजेक्शन
• आयसोट्रेटीनोइन

• लेझर उपचार-

डर्मटॉलॉजिस्टच्या सल्लानूसार लेझर उपचार व काही औषधांचा तुम्हाला चांगला फायदा होऊ शकतो.तुमच्या पिम्पल्सच्या समस्येनूसार ते तुम्हाला योग्य उपचार सांगतात.अ‍ॅक्ने स्कार्स अथवा व्रण दूर करण्यासाठी देखील लेझर उपचार खुप प्रभावी ठरतात.

केमिकल पील्स-

एक्ने लवकर दूर करण्यासाठी केमिकल पील्सचा देखील तुम्हाला जरुर फायदा होऊ शकतो.एक्नेवर उपचार करण्यासाठी वापरण्यात येणारी सैलिसिलिक पील ही एक उत्तम पील असू शकते.

होमियोपॅथी -

अ‍ॅक्नेवर होमियोपॅथीमध्ये चांगले देखील उपचार करण्यात येतात.मात्र या उपचारांमुळे फायदा मिळण्यास थोडा वेळ लागतो.नियमित औषधे घेतल्यास तुम्हाला याचा चांगला फायदा होऊ शकतो.

काही होमियोपॅथी औषधे-

Sulphur-बद्धकोष्ठतेच्या समस्येमुळे येणारे जाडसर व कठीण एक्ने असल्यास.

Sanguinaria-मासिक पाळी व रक्ताभिसरणाच्या समस्या असलेल्या महिलांसाठी

Kali bromatum-चेहरा,मान व खांद्यावरच्या एक्नेसाठी

Antimonium crudum- चेह-यावरील छोट्या व लाल पिम्पल्ससाठी.

Antimonium tartaricum- postulation समस्येवर

Berberis aquifolium -खडबडीत त्वच्या असल्यास वारंवार एक्ने येतात.

Asterias Rubens-पौडांगवस्थेतील पिंपल्सवर

Nux vomica-लाल व डाग असलेली त्वचा

Ledum palustre-कपाळावरील कोरड्या पिंपल्स

घरगुती उपाय-

काही औषधी वनस्पतीमध्ये दाह कमी करणारे गुणधर्म असतात.त्यामुळे ही औषधे घेतल्यास अ‍ॅक्नेमुळे येणारी सूज व लालसरपणा कमी होतो.

काही औषधी वनस्पती-

पॉट मेरीगोल्ड-ऑईनमेंट,लिक्वीड अथवा इन्फूशन स्वरुपात घेण्यात येते.

वाईल्ड केमोमाईल-सुर्यफुलाच्या वर्गगटातील वनस्पती.हे औषध चहाच्या स्वरुपात घेण्यात येते.

ओर्नामेंटल प्लांट- या वनस्पतीच्या साल व पानांचा अॅस्ट्रींजट म्हणून वापर करण्यात येतो.

टी ट्री ऑईल-ही वनस्पती एक्नेमधील बॅक्टेरियाचा नाश करण्यासाठी अत्यंत उपयुक्त असते.

तुम्ही जो आहार घेता त्याचा परिणाम तुमच्या त्वचेवर होत असतो.यासाठी या उपचारांसोबत योग्य आहार घ्या.त्याच प्रमाणे त्वचेची दररोज योग्य काळजी घ्या यामुळे तुमचा पिंपल्सचा त्रास कमी होण्यास मदत होईल.

Read this in English
Translated By – Trupti Paradkar
छायाचित्र सौजन्य – Shutterstock

मी ३० वर्षांची आहे. गेल्या दोन वर्षांपासून माझ्या हनुवटीवर पिंपल्स आहेत. वेगवेगळे प्रॉडक्ट्स वापरून आणि विविध उपाय करून मी आता थकले. काहीही केलं तरी पिंपल्स परत परत येत राहतात.  त्यामुळे माझ्या त्वचेवर काळे डाग देखील पडले आहेत. यामागे काही मेडिकल कारण आहे का? पिंपल्स फक्त हनुवटीवरच कसे येतात?  

पिंपल्स चेहऱ्यावर कुठेही येऊ शकतात. पिंपल्स गेल्यानंतर ही त्याचे डाग चेहऱ्यावर राहतात. तुम्हाला माहित आहे? पिंपल्स ठराविक जागी येण्याची काही कारणे असतात. चेहर्‍यावर पिंपल येण्याच्या जागेवरून ओळखा त्यामागील कारण. फंगल आणि बॅक्टरील इन्फेकशनमुळे किंवा डोक्यातील कोंड्यामुळे कपाळावर पिंपल्स येतात. तर ताणामुळे भुवयांजवळ पिंपल्स येतात.  हनुवटीवर पिंपल्स येणे ही समस्या अनेक स्त्रीयांमध्ये आढळून येते. त्वचा रोग तज्ज्ञ डॉ. शेफाली त्रासी नेरुरकर यांनी यामागची कारणे आणि उपाय सांगितले. जाणून घ्या: चेहर्‍यावर पुन्हा त्याच जागी पिंपल का येतो ?

हनुवटीवर पिंपल्स येण्याचे एक कारण हार्मोनल इम्बॅलन्स म्हणजेच पीसीओडी किंवा Rosacea हे आहे. म्हणून त्यावर नियंत्रित ठेवणे अत्यंत गरजेचे आहे. तसेच पिंपल्स येण्यामागचे नेमके कारण जाणून घेण्यासाठी डॉक्टरांचा सल्ला घेणे गरजेचे आहे. Rosacea निदान नाही झाल्यास याचे कारण हार्मोनल इम्बॅलन्स हे असणार. यासाठी पीसीओडी ब्लड प्रोफाइल, यूएसजी ऑफ पेल्व्हिक्स या टेस्ट करण्याचे डॉक्टर सुचवतील. यामुळे कारण निश्चित होण्यास मदत होईल आणि तुम्हाला त्यावर योग्य ती ट्रीटमेंट सुचवली जाईल. नक्की वाचा: ‘ओव्हरनाईट’ पिंपल हटवण्याचा हमखास घरगुती उपाय !

जर Rosacea चे निदान झाल्यास तुम्हाला चहा, कॉफी सारखी गरम पेये, मसालेदार पदार्थ आणि मद्य घेणे कमी करायला हवे. आहारात योग्य ते बदल करा आणि द्रव पदार्थ घेण्याचे प्रमाण वाढावा. त्यामुळे हनुवटीवरून फ्लेयर्स निघून जाण्यास मदत होईल. अ‍ॅक्नेची समस्या कमी करणारा खास डाएट प्लान !

याशिवाय आठवड्यातून एकदा मुलतानी माती लावल्याने चेहऱ्यावरील तेलकटपणा कमी होईल. धणे-हळदीच्या मिश्रणाने दूर करा पिंपल, ब्लॅकहेड्सची समस्या !

तसंच ब्लड प्युरिफायर्स घेतल्याने ही फायदा होईल. जरूर वाचा: पिंपल्सचं वाढणं कमी करण्यासाठी ही ‘एक’ सवय टाळा

Read this in English

Translated By –Darshana Pawar

छायाचित्र सौजन्य – Shutterstock

सलाईव्हा म्हणजे लाळ. ही लाळ आपल्या सलाईव्हरी म्हणजेच लाळ ग्रंथीतून स्त्रवते आणि अन्नपचनात महत्त्वाचे कार्य करते. अन्न लाळेत मिसळल्याने नरम होते, त्याचा गोळा तयार होतो. आणि त्याचे एन्झाइम्स नुसार विघटन होते. आपल्या आवडता पदार्थ दिसताच किंवा त्याचा विचार करताच आपल्या तोंडात अधिक लाळ निर्माण होते. आंबट पदार्थांची कल्पना केली तरी लाळ गळू लागते. पण अधिक प्रमाणात लाळ निर्माण होणे हे शरीरात वाढत असलेल्या आजारांचे लक्षण असू शकते. जरूर वाचा :  झोपेत  लाळ गळते  कारण ….

गोड किंवा आंबट पदार्थ: आवडता गोड पदार्थ बघताच तोंडाला पाणी सुटते का? मसालेदार पदार्थ खाणे तुम्ही टाळू शकतं नाही का? अति लाळ निर्माण होण्यामागे हेच कारण आहे. डॉ. सुहास पटवर्धन यांच्या सल्ल्यानुसार अति लाळ निर्माण होण्यास गोड, गरम किंवा मसालेदार पदार्थ कारणीभूत ठरतात.

पॅरॉटिड डक्टमध्ये अडथळा आल्यास: Dr Saifee Dohadwala यांच्या सल्ल्यानुसार पॅरॉटिड डक्ट (parotid duct) यात अडथळा निर्माण झाला तर लाळ अधिक प्रमाणात तयार होते. लाळेचा प्रवास या डक्ट मधून होतो. ग्रंथीतून स्त्रवलेली लाळ डक्ट मधून तोंडात येते. काही वेळेस डक्टमध्ये छोटे खडे (stones) तयार होतात ज्यामुळे लाळेच्या प्रवाहात अडथळा निर्माण होतो. या व्यतिरिक्त डक्टमध्ये दुसरा कोणता अडथळा आल्यास त्यामुळे जखम किंवा ब्लॉकेज निर्माण होतात व त्याचा परिणाम म्हणजे अधिक लाळ गळू लागते.

लाळ ग्रंथीत जळजळ होणे: लाळ गळण्याचे अजून एक कारण म्हणजे लाळ ग्रंथीत होणारी जळजळ. माणसाच्या शरीरात तीन मुख्य लाळ ग्रंथी असतात: parotid, submandibular आणि sublingual. या तिन्ही पैकी एका जरी ग्रंथीत जळजळ होत असल्यास अतिरिक्त लाळ निर्माण होते. असे डॉ. पटवर्धन म्हणाले.

दात येताना: लहान मुलांची लाळ गळणे हे बऱ्याच पालकांना सामान्य वाटते. आणि जोपर्यंत त्याचे प्रमाण अतिरिक्त होत नाही तोपर्यंत त्याकडे लक्ष दिले जात नाही. सहाव्या ते आठव्या महिन्याच्या काळात लहान बाळांना दात येऊ लागतात. ज्याला आपण दुधाचे दात म्हणतो. या दात येण्याच्या काळात मुलांमध्ये लाळ गळण्याचे प्रमाण वाढते. डॉ. पटवर्धनांच्या म्हणण्यानुसार हे अगदी सामान्य आहे. नक्की वाचा: लहान मुलांच्या दूधाच्या दातांबाबत वेळीच जाणून घ्या या ’8′ गोष्टी !

तोंडाची स्वच्छता न पाळणे: अतिरिक्त लाळ गळण्याचा त्रास तुम्हाला ही असेल तर तुम्हाला तोंडाच्या आरोग्याकडे लक्ष देणे गरजेचे आहे. कारण  Dr Dohadwala यांच्या म्हणण्यानुसार तोंडाची स्वच्छता न पाळल्यास अतिरिक्त लाळ तयार होते. म्हणून स्वच्छ दात घासणे, चूळ भरणे गरजेचे आहे. त्यामुळे तोंडाचे आरोग्य राखले जाईल. तोंडाचे आरोग्य जपताना ही काळजी न घेतल्यास वाढेल कॅन्सरचा धोका !

Pellagra: हा आजार शरीरात niacin चे प्रमाण कमी असल्याने होतो. Dr Dohadwala यांच्या म्हणण्यानुसार अतिशय लाळ तयार होणे हे या आजाराचे ही लक्षण असू शकते. हे टाळण्यासाठी तुमच्या शरीरातील niacin ची पातळी तपासा आणि niacin मुबलक प्रमाणात असलेल्या पदार्थांचा आहारात समावेश करा.

रेबीज: Dr Dohadwala यांनी दिलेल्या सल्ल्यानुसार अतिरिक्त लाळ गळण्याचे एक कारण रेबीज असू शकते. यामध्ये घशाजवळचे स्नायू आखडले जातात आणि त्यामुळे अतिरिक्त लाळ गळण्याचा त्रास होतो. अधिक जाणून घेण्यासाठी वाचा: कुत्रा चावल्यानंतर कोणते उपचार घ्यावेत ?

Read this in English

Translated By –Darshana Pawar

छायाचित्र सौजन्य – Shutterstock

निरोगी केसांमुळे तुम्ही अधिक सुंदर व आकर्षक दिसता.पण कोरड्या,निस्तेज व फाटे फुटलेल्या केसांमुळे तुमच्या सौदर्यात बाधा येते.तुमच्या आरोग्याचा परिणाम तुमच्या केसांवर देखील होत असतो.आजकाल कोरडे केस व केसांना फाटे फुटणे ही अनेकांची समस्या असते.त्याचप्रमाणे ही समस्या लवकर कमी देखील होत नाही.कोरडे व निस्तेज केस लवकर तुटतात व त्यामुळे पातळ दिसतात.

केसांच्या वरच्या भागाजवळील PH  पातळी ४.५ ते ५.५ इतकी  असणे आवश्यक असते.केसांवरील अॅसिडीक पीएच मुळे केसांच्या कॉर्टेक्सवरील क्युटीकल्सच्या थरांचे संरक्षण होते.मात्र हे क्युटीकल्स काही कारणामुळे निघाल्यास केसांच्या कॉर्टेक्सचे नुकसान होते व त्यामुळे केस विभाजन होतात.अती उष्णता,यांत्रिक ताण व कोरडेपणा यामुळे केसांना असे फाटे फुटतात.

केसांना फाटे का फुटतात?

केसांना फाटे फुटण्यामागे अनेक कारणे असू शकतात.अती उष्णतेच्या संपर्कात येणे,धूळ,सुर्यप्रकाश आणि प्रदुषण,केसांच्या सौदर्यांसाठी स्ट्रेटनर,कर्लर,जेल,स्प्रे व सिरम ही सौदर्यप्रसाधने वापरणे अशी यामागची अनेक कारणे असू शकतात.केसांना कलर व पर्म करण्यासाठी केमिकल ट्रिटमेंट करणे यामुळे देखील केस कोरडे होतात व तुटतात.स्विमींग पुल मधील क्लोरीनयुक्त पाण्यामुळे केसांचे नुकसान होते.केसांना साधे ब्लो ड्राय व हॉटकोन्ब केल्याने देखील केस खराब होऊ शकतात.केसांसाठी हलक्या व कमी दर्जाचे हेअरबॅन्ड्स व कंगवे वापल्यामुळे देखील केसांचे नुकसान होऊ शकते. नक्की पहा कांद्याने हटवा केसगळतीची समस्या !

केसांना फाटे फुटत असतील तर हे उपाय करा-

लक्षात ठेवा स्पीट एन्डमुळे तुमचे केस निर्जीव झालेले आहेत आणि निर्जीव केस पुर्ववत होणे शक्य नसते.त्यामुळ त्यासाठी केराटीन हेअर प्रॉडक्टस किंवा शॅम्पू वापरल्यामुळे केसांची समस्या कमी होत नाही.यासाठी प्रथम तुमचे केस २ ते ४ इंच ट्रीम करा व त्यानंतर पुन्हा केसांमध्ये ही समस्या निर्माण होऊ नये यासाठी केसांची काळजी घ्या.

घरगुती व नैसर्गिक उपायांनी केसांची वाढ होते व केसांना फाटे फुटण्याची समस्या देखील कमी होते.यासाठी हे घरगुती उपाय जरुर करा-

१.घरातील मध वापरल्यामुळे तुमच्या केसांची समस्या कमी करता येऊ शकते.मधामुळे केसांना पोषण मिळते व केस तुटत नाही.यासाठी केसांना व केसांच्या त्वचेला मध लावा व अर्धा तासाने सौम्य शॅम्पूने केस धुवा.तुम्ही मधात थोडेसे ऑलिव्ह ऑईल किंवा योगर्ट देखील मिसळू शकता.त्यामुळे केसांचे आरोग्य सुधारते व केस बळकट होतात.यामुळे केसांना फाटे फुटण्याची समस्या देखील कमी होते.

२.मधासोबत योगर्ट मिसळून केसांना लावा.एक चमचा मध न अर्धा कप योगर्ट घ्या.व्यवस्थित मिक्स करा व केसांच्या मुळांपासून केसांना लावा.अर्धा तासाने केस चांगल्या शॅम्पूने धुवा. जाणून घ्या केसगळती होतेय ? हे ‘ 7′ घरगुती उपाय नक्की करुन पहा

३.दररोज केसांना अॅवोकॅडो ऑईल लावा व केसांचे आरोग्य सुधारा.अॅवोकॅडो ऑईलने केसांच्या मुळांना हलक्या हाताने मसाज करा.एक तासाने केस नॅचरल शॅम्पूने धुवा.आठवड्यातून कमीतकमी दोन वेळा हा मजास केसांना करा.केसांच्या मजबूती साठी व केस मऊ होण्यासाठी या तेलामध्ये तुम्ही अंड्याचा पिवळा बलक देखील मिसळू शकता.

४.एक मध्यम आकाराचा पपई घ्या व त्याच्या गरामध्ये ताजे योगर्ट टाकून एकजीव पेस्ट तयार करा.ही पेस्ट केसांच्या त्वचेवर व केसांना लावा.अर्धातासाने सौम्य शॅम्पूने केस धुवा.महीन्यातून एकदा हा प्रयोग जरुर करा.

५.एक चमचा मेथी,अर्धा कप उडीद डाळ घ्या व त्यांची वाटून बारीक पावडर तयार करा.ही पावडर अर्धा कप ताज्या योगर्ट मध्ये मिक्स करा.ही पेस्ट केसांना व केसांच्या मुळांना लावा त्यानंतर अर्ध्या तासाने केस सौम्य शॅम्पूने धुवा.

६.नारळाचे तेल केसांना फाटे फुटण्याच्या समस्येवर गुणकारी असते.जर तुम्हाला इतर घरगुती उपाय करण्यासाठी वेळ नसेल तर तुम्ही तुमच्या केसांना फक्त नारळाच्या तेला ने मसाज करा व हे तेल रात्रभर केसांमध्ये असू द्या.सकाळी अंड्यातील पांढरा बलक केसांना लावा व एक तासाने केस शॅम्पूने धुवा.

७.जोजोबा ऑईल केसांच्या आरोग्यासाठी खुपच उपयुक्त असते.केस धुताना शॅम्पूमध्ये जोजोबा ऑईल मिसळा व केस धुवा.केसांची स्पीट समस्या दूर करण्यासाठी केसांना नियमित जोजोबा ऑईल लावा.ब्राझीलमध्ये करण्यात आलेल्या एका संशोधनानूसार केसांना लावण्यात येणा-या कोणत्याही हेअर ऑईलने केसांची फाटे फुटण्याची समस्या कमी होऊ शकते. नक्की पहा केसांचे सौंदर्य वाढवा , हेअर एक्स्पर्ट जावेद हबीबच्या विशेष टीप्स संगे !

८.बियर केसांच्या आरोग्यासाठी खुप फायदेशीर असते.बियर मुळे तुमचे खराब झालेले केस निरोगी होऊ शकतात.बियर केसांसाठी एक उत्तम कंन्डीश्नर अाहे त्यामुळे केसांची स्पीट समस्या दूर होते.यासाठी शॅम्पू केल्यावर बियरने केस धुवा.प्रत्येकवेळी शॅम्पू केल्यावर केसांना बियर लावा.

लक्षात ठेवा नैसर्गिक व घरगुती उपायांमुळे केस एक दिवसात लगेच चांगले होणार नाहीत.त्यामुळे केसांच्या उत्तम आरोग्यासाठी व मजबूतीसाठी हे उपाय नियमित व सातत्याने करा.

Read this in English
Translated By – Trupti Paradkar
छायाचित्र सौजन्य – Shutterstock

राजगिर्‍याचा वापर प्रामुख्याने उपवासाच्या दिवसात आवर्जून केला जातो. हलक्या फुलक्या राजगिर्‍यापासून पुर्‍या, चिक्की, थालिपीठं केली जातात. काही जण राजगिर्‍याचा गोड शिरा, उपमादेखील करतात. त्यामुळे नियमित जेवणातही राजगिर्‍याचा वापर करता येऊ शकतो. म्हणूनच तुमच्या आहारात नेमका राजगिर्‍याचा वापर कशाप्रकारे करता येऊ शकतो या करिता Fortis Hospital Mohali च्या Dietetics & Nutrition हेड सोनिया गांधी यांनी दिलेला हा खास सल्ला नक्की जाणून घ्या.

• हाडांचे आरोग्य - अनेक धान्यांच्या तुलनेत राजगिर्‍यामध्ये कॅल्शियम हे तिप्पटीने अधिक असते. यामुळे आहारात राजगिर्‍याचा समावेश करणे हितकारी आहे. त्यामुळे हाडांना मजबुती मिळते. तसेच ऑस्टोपोरायसिसचा धोका आटोक्यात राहतो. नक्की वाचा : कॅल्शियमची कमतरता भरून काढेल हा खास ‘डाएट प्लॅन’ !
• मजबूत  केस – नियमित आहारात राजगिर्‍याचा समावेश केल्याने केस अकाली पांढरे होण्याची समस्या आटोक्यात राहते. राजागिर्‍यामध्ये आढळणारे lysine घटक केसांना मूळापासून बळकट बनवतात. तसेच राजगिर्‍यातील cysteine घटक केसांना आवश्यक असणारे प्रोटीन घटक मिळवून देण्यास मदत करतात. आयुर्वेदिक उपचारांनी कमी करा केसगळतीचा त्रास
• पोषकता - राजगिर्‍यामध्ये कॅल्शियम घटक मुबलक असतात. त्यासोबतच मॅग्नेशियम, पोटॅशियम, फोलिक अ‍ॅसिड आणि लोहदेखील मुबलक आढळते. राजगिर्‍यामध्ये सोल्युबल फायबर,प्रोटीन आणि झिंक घटक मुबलक प्रमाणात आढळतात. राजगिर्‍यामध्ये लोह मुबलक असल्याने अ‍ॅनिमियाचा त्रासही आटोक्यात राहतो. आहारात टाळू नका हे ’7′ आयर्नयुक्त पदार्थ !
• कोलेस्ट्रेरॉलवर नियंत्रण ठेवा - राजगिर्‍यामध्ये आढळणारे तेल आणि phytosterols घटक शरीरातील कोलेस्ट्रेरॉलची पातळीही कमी करते. तसेच रक्तातील साखरेचे प्रमाणही नियंत्रणात राहण्यास मदत होते. कोलेस्टेरॉल कमी करायचयं? मग आहारात ठेवा हे 7 पदार्थ
• दाह शामक - राजगिर्‍यामध्ये आढळणारे  peptides घटक दाह कमी करतात तसेच वेदना कमी करण्यास फायदेशीर ठरतात. तसेच राजगिर्‍यामध्ये अ‍ॅन्टीऑक्सिडंट मुबलक असल्याने शरीरातील फ्री रॅडिकल्सचा धोका आटोक्यात ठेवण्यास मदत होते. परिणामी अनेक आजारांपासून बचाव होण्यास मदत होते.

कसा कराल राजगिर्‍याचा तुमच्या आहारात समावेश ?

पुडींग, खीरअशा गोडाच्या पदर्थांमध्ये राजगिर्‍याचा वापर करता  येऊ शकतो. मल्टीग्रेन फ्लोअर मध्ये राजगिर्‍याचे पीठ मिसळून त्याचा वापर करणेदेखील आरोग्यदायी आहे. यासोबतच राजगिर्‍याचा डोसा, राजगिराकढी आणि बिस्किटं  यामध्ये राजगिर्‍याचा वापर केला जाऊ शकतो. पहा कसा कराल उपवास विशेष-: राजगिर्‍याचा उपमा,राजगिऱ्याचा डोसा .

Read this in English
Translated By – Dipali Nevarekar
छायाचित्र सौजन्य – Shutterstock

केसांच्या वाढीच्या टप्प्यामध्ये असमतोल आल्यास केस गळू लागतात.हा असमतोल अनेक कारणामुळे होऊ शकतो.वय,चुकीचा आहार,ताण-तणाव,हॉर्मोन्समधील बदल,अतीप्रमाणात हेअर डाय करणे,केस कर्ल करणे अथवा धुम्रपान अशी त्यामागची अनेक कारणे असू शकतात.मात्र महीलांमध्ये केस गळण्याचे प्रमुख कारण हॉर्मोनल बदल हे असू शकते.

यासाठी पाहूयात कोणते हॉर्मोन्स केस गळण्यास कारणीभूत असू शकतात-

१.प्रोलॅक्टीन-

प्रोलॅक्टीन हे हॉर्मोन मेंदूमधील पिट्यूटरी ग्रंथीमार्फत निर्माण केले जाते.हे हॉर्मोन मध्यवर्ती मज्जासंस्था,रोगप्रतिकारक शक्ती,त्वचा,गर्भाशय,मेमरी ग्रंथी यांच्या मार्फत देखील निर्माण करण्यात येते.या हॉर्मोन्सची अनेक कार्य असतात.मात्र मुख्य कार्य बाळाच्या जन्मानंतर आईच्या स्तनामध्ये दूधनिर्मिती करणे हे असते.त्यामुळे गर्भारपण व स्तनपान या काळात हे हॉर्मोन वाढू लागते.दूध निर्मितीसोबत शरीरातील द्रवपदार्थांचे नियंत्रण, रोगप्रतिकारशक्तीचे नियंत्रण व मेटाबॉलिजमच्या कार्यात या हॉर्मोनचा महत्वाचा वाटा असतो.

सामान्यत: वय व मासिकपाळीच्या चक्रानूसार एका स्त्रीमध्ये प्रोलॅक्टीनची पातळी २ ते ०.०२५ मिग्रॅ/मिलीअसू शकते.पण पेथॉलॉजिकली या हॉर्मोनची पातळी वाढणे म्हणजे ०.२मिग्रॅ/मिली पेक्षा जास्त असणे हे होय.या स्थितीला हायपरप्रोलॅक्टेनेमिया असे म्हणतात.

काही संशोधनानूसार हायपरप्रोलॅक्टेनेमियामुळे केस गळणे अथवा टक्कल पडण्याची समस्या निर्माण होते.एका जर्मन संशोधनानूसार हायपरप्रोलॅक्टेनेमिया असल्यास केस गळण्यासोबत मासिकपाळी अनियमित होणे, seborrhoea,वारंवार एक्ने येणे या समस्या निर्माण होतात.

काही इतर संशोधनानूसार महीलांना हायपरप्रोलॅक्टेनेमिया या समस्येसोबत हायपोथायरॉईडीझम ही समस्या देखील होते.संशोधकाच्या मते ०.४ मिग्रॅ/मिली प्रोलॅक्टीनमुळे केसांची वाढ थांबते व फॉलीकल्सची केसांवरील पकड सैल होते त्यामुळे केस गळतात.तर काही संशोधनात असे आढळले आहे की प्रोलॅक्टीन त्वचेमध्ये निर्माण होते व याचा ताण त्वचेवर आल्यामुळे केस गळू लागतात. जाणून घ्या केसगळती रोखण्यासाठी दिवसातील ’5 मिनिटं’ हा उपाय नक्की करा

कोर्टीसोल-

केस गळण्यामागचे कारण तुमच्यावरील ताण-तणाव देखील असू शकतो.अमेरिकेतील कॉस्टमेटीक डर्माटोलॉजिस्ट डॉ. Seymour Weaver यांच्या मते ताणाचा परिणाम हेअर  फॉलिकल्सवर होतो व त्यामुळे केसांची वाढ बंद होते.संशोधनात असे ही आढळले आहे की ताण-तणावात्मक घटना घडल्यानंतर २ ते ४ महीन्यांनी केस गळू लागतात.

मनावर ताण आल्यास अॅडर्नल ग्रंथीकडून कोर्टिसोलची निर्मिती होते.हा ताण अधिक वाढल्यास कोर्टिसोल वाढू लागते.

याबाबत अमेरिकेत माकडांवर करण्यात आलेल्या प्रयोगात कोर्टिसोलच्या वाढीमुळे ३० टक्के केस गळाले असे आढळले आहे.कोर्टिसोल वाढण्याचे प्रमुख कारण गंभीर वेदना,बेरोजगार,शिफ्ट मध्ये काम करण्याची पद्धत,ह्रदयविकार किंवा मद्यपान असू शकते.कधीकधी कोर्टिसोल अधिक प्रमाणात असल्यास नवजात बाळाला देखील अतिदक्षता विभागात ठेवावे लागते.

Hyaluronan आणि proteoglycans हे त्वचा घटक केसांच्या वाढीसाठी खुप महत्वाचे असतात.संशोधकांच्या मते कोर्टिसोल वाढल्याने या दोन्ही घटकांवर त्याचा परिणाम होतो.त्यामुळे केसांची वाढ कमी होते व केस गळू लागतात.

डीएचटी-

डीएचटी अथवा dihydrotestosterone या हॉर्मोनमुळे अनुवंशिकतेमुळे काही पुरुषांना टक्कल पडते.डीएचटी हे एन्झाईमी फाईव्ह-अल्फा रेडक्टेस प्रभावाखाली असणा-या टेस्टोस्टेरॉन घा घटकामुळे निर्माण होते.या एन्झाईमीचे दोन प्रकार असतात.टाईप २ हे प्रामुख्याने केसांच्या फोलिकल्समध्ये असते त्यानंतर त्याचे डीएचटी मधील टेस्टोस्टेरॉन मध्ये होते.पुरुषांमध्ये ७० टक्के डीएचटी हे टेस्टोस्टेरॉन पासून रुपांतरीत होते तर महीलांमध्ये डीएचटी अॅन्ड्रोस्टेंडीओन या स्टेरॉईड हॉर्मोन्सपासून तयार होतो.ज्या हॉर्मोनमुळे शरीरात टेस्टोस्टरॉन व अॅस्ट्रोजन निर्माण होत असते.

अॅस्ट्रोजन-

अॅस्ट्रोजनमुळे महीलांचे खुप मोठ्या प्रमाणावर केस गळतात.विशेषत: मॅनोपॉजमधील महीलांचे यामुळे खुप मोठ्या प्रमाणावर केस गळतात.आश्चर्यकारक गोष्ट म्हणजे या घटकांमुळे पुरुषांच्या केसांची वाढीला चालना मिळते पण केसांच्या फॉलिकल्सच्या सेल्युलर कार्यात बाधा येते.तर एका जपानी संशोधनानूसार टेस्टोस्टेरॉन व अॅस्ट्रोजन मुळे केसांची वाढ थांबते असे आढळले आहे.

ब-याचदा बाळाच्या जन्मानंतर महीलांमध्ये केस गळण्याची समस्या दिसून येते.याचे कारण गरोदरपणात अॅस्ट्रोजनच्या पातळीमध्ये झालेली वाढ असू शकते.अॅस्ट्रोजनच्या पातळीतील वाढ लठ्ठपणा,प्रीमॅनोपॉज मुळे होऊ शकते.त्याचप्रमाणे यासाठी कॉस्टमेटीक्स,प्लास्टीक,अन्नातील भेसळ व काही औषधे देखील कारणीभूत असू शकतात.

इन्शूलीन-

इन्शूलीन व केस गळणे यांचा घनिष्ठ संबध असतो हे अनेक संशोधनात सिद्ध झाले आहे.काही संशोधनानूसार ३५ वर्षांच्या पुरुषांमध्ये लठ्ठपणा,उच्चरक्तदाब,अती कोलेस्ट्रोल यासह मधूमेह व लवकर टक्कल पडण्याची लक्षणे आढळली आहेत.

बदलती जीवनशैली आणि अनुवंशिक गुणधर्म यामुळे मधूमेह या स्थितीत शरीरातील इन्शुलीन कमी होते व स्वादूपिंडाला अधिक इन्शूलीनची अधिक गरज भासू लागते ज्यामुळे रक्तातील साखरेचे प्रमाण वाढते.त्यासोबत कोर्टिसोल व फ्री रेडीकल्सचे प्रमाण देखील वाढते ज्यामुळे केस गळू लागतात.

थायरॉईड-

हायपोथायरॉईडीझम व हायपरथायरॉडीझम चे प्रमुख लक्षण केस गळणे असू शकते.थायरॉईड हॉर्मोनचा शरीरातील प्रत्येक पेशींवर परिणाम होतो.केसांमधील मुळांमधील पेशींवर देखील याचा परिणाम होतो.

थायरॉईड ग्रंथीचे कार्य-

• शरीरातील कॅलरीज बर्न करण्यावर नियंत्रण
• शरीराचे तापमान नियंत्रित करणे
• ह्रदयाचे ठोके नियंत्रित करणे
• स्नायूंचे आकुंचन नियंत्रित करणे

जर्मनीमधील युनिव्हर्सिटी ऑफ लूबॅक च्या संशोधनानूसार थायरॉईड हॉर्मोनमुळे केसांच्या वाढीवर नियंत्रण येते.त्यामुळे थायरॉईड हॉर्मोनच्या कमी पातळीमुळे केस गळू लागतात.थायरॉईड वर योग्य उपचार केल्यास पुन्हा केस वाढण्यास सुरुवात होते.काही संशोधनानूसार हायपोथायरॉईड या स्थितीत शरीरात झिंकचा अभाव निर्माण होतो त्यामुळे थायरॉईडच्या उपचारांसोबत झिंक सप्लीमेंट घेतली तरच केस पुन्हा वाढू शकतात.

त्यामुळे केस गळण्याचे कारण शोधण्यासाठी प्रथम कोणत्या हॉर्मोनचे असंतुलन झाले आहे हे शोधणे महत्वाचे आहे.अनुवंशिकतेपासून अगदी चुकीच्या आहारापर्यंत याची अनेक कारणे असू शकतात.त्यामुळे कधीकधी हॉर्मोन्सच्या असंतुलनाचे परिक्षण केल्यास केस गळण्यापासून वाचवता येऊ शकतात.किंवा यावर हेअर रेस्टोरेशन हा एक उपाय असू शकतो.

Reference

1. Freeman M, et al. Prolactin: Structure, Function, And Regulation Of Secretion. Physrev.physiology.org.10 January 2000 Vol. 80 no. 4, 1523-1631.

1. Lutz G. Hair loss and hyperprolactinemia in women. Dermato-endocrinology. 2012;4(1):65-71. doi:10.4161/derm.19472.

1. Foitzik K, Krause K, Conrad F, Nakamura M, Funk W, Paus R. Human Scalp Hair Follicles Are Both a Target and a Source of Prolactin, which Serves as an Autocrine and/or Paracrine Promoter of Apoptosis-Driven Hair Follicle Regression. The American Journal of Pathology. 2006;168(3):748-756. doi:10.2353/ajpath.2006.050468.

1. Novak MA, Hamel AF, Coleman K, et al. Hair Loss and Hypothalamic–Pituitary–Adrenocortical Axis Activity in Captive Rhesus Macaques (Macaca mulatta). Journal of the American Association for Laboratory Animal Science : JAALAS. 2014;53(3):261-266.

1. Thom, E. Stress And The Hair Growth Cycle: Cortisol-Induced Hair Growth Disruption. J Drugs Dermatol. 2016 Aug 1;15(8):1001-4.

1. Urysiak-Czubatka I, Kmieć ML, Broniarczyk-Dyła G. Assessment of the usefulness of dihydrotestosterone in the diagnostics of patients with androgenetic alopecia. Advances in Dermatology and Allergology/Postȩpy Dermatologii i Alergologii. 2014;31(4):207-215. doi:10.5114/pdia.2014.40925.

1. Kondo, S., Y. Hozumi, and K. Aso. “Organ Culture Of Human Scalp Hair Follicles: Effect Of Testosterone And Oestrogen On Hair Growth”. Archives of Dermatological Research 282.7 (1990): 442-445.

1. Matilainen, Veikko, Pentti Koskela, and Sirkka Keinänen-Kiukaanniemi. Early Androgenetic Alopecia As A Marker Of Insulin Resistance. The Lancet 356.9236 (2000): 1165-1166.

1. van Beek, Nina et al. Thyroid Hormones Directly Alter Human Hair Follicle Functions: Anagen Prolongation And Stimulation Of Both Hair Matrix Keratinocyte Proliferation And Hair Pigmentation. The Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism 93.11 (2008): 4381-4388.
2. Betsy A, Binitha M, Sarita S. Zinc Deficiency Associated with Hypothyroidism: An Overlooked Cause of Severe Alopecia. International Journal of Trichology. 2013;5(1):40-42. doi:10.4103/0974-7753.114714.

Read this in English
Translated By – Trupti Paradkar
छायाचित्र सौजन्य – Shutterstock

भारतात सर्व्हायकल कॅन्सरमुळे दरवर्षी सुमारे 33,000 महिलांचा मृत्यू होतो. तर जगभरात सुमारे सर्व्हायकल कॅन्सरने मृत्यूमुखी होणार्‍यांपैकी  27% रुग्ण  भारतीय आहेत. मूळातच भारतीय स्त्रिया घर, संसार याची जबाबदारी सांभाळताना स्वतःच्या आरोग्याकडे पुरेसे लक्ष देत नाहीत. परिणामी वेळीच निदान न झाल्याने कॅन्सरचा धोका अंतिम टप्प्यावर आल्यानंतर अधिकच धोकादायक बनतो. म्हणूनच सर्व्हायकल कॅन्सरच्या या लक्षणांकडे दुर्लक्ष करू नका.

वेळीच सर्व्हायकल कॅन्सरचा धोका ओळखू शकल्यास या काही उपायांनी त्याचा धोका कमी करण्यास मदत होते.

कॅन्सरची वाढ होण्यापूर्वी गर्भाशयात होणार्‍या बदलांवर cryosurgery, लेसर सर्जरी यांनी उपाय करता येतात. मात्र उपचारांनी कॅन्सरची वाढ झाल्यानंतर उपचार करणे कठीण असते. Cryosurgery या शस्त्रक्रियेमुळे पेशींची होणारी अनियमित वाढ रोखता येते तसेच त्यांना नष्ट करणेही शक्य असते. तर लेजर सर्जरीमध्ये काही लेजर किरणांद्वारा अनियमित पेशींना नष्ट केले जाते. तसेच लेजर सर्जरीद्वारा अधिक परिक्षणासाठी टीश्यूचा लहानसा तुकडाही काढला जातो.

सर्व्हायकल कॅन्सरवर उपचार करताना रेडिएशन थेरपी, किमोथेरपी किंवा काही वेळेस या दोन्ही पद्धतींचाही एकत्र वापर केला जातो. कॅन्सरचे स्वरूप पाहता त्याचे उपचार ठरतात.

शस्त्रक्रियेसोबतच कॅन्सरच्या वाढीला कारणीभूत असणार्‍या पेशीदेखील काढून टाकल्या जातात. सर्व्हायकल कॅन्सरच्या पहिल्या आणि दुसर्‍या टप्प्यावरील स्त्रियांना शस्त्रक्रियेचा पर्याय सुचवला जातो.

• Radical trachelectomy: भविष्यात गरोदर राहण्याची इच्छा बाळगणार्‍या, ट्युमरचे स्वरूप लहान असणार्‍यांना हा उपाय सुचवला जातो. या उपायामध्ये स्त्रियांची आई होण्याची क्षमताही टिकवली जाते. मात्र गर्भाशय, योनिमार्गाचा काही भाग आणि पेल्विक भागाजवळील लिम्फ नॉड काढला जातो.
• Hysterectomy:  यामध्ये गर्भाशय काढून टाकले जाते. यानंतर स्त्रियांना मासिकपाळी येत नाही तसेच त्या गर्भवती राहू शकत नाहीत. तर या स्त्रियांमध्ये ओव्हरीज काढून टाकल्यानंतर मेनोपॉजचा काळ सुरू होतो. त्यामुळे मेनोपॉजच्या टप्प्यावर डॉक्टरांचा सल्ला घेणे आवश्यक आहे. त्यानुसार पुढील उपचार ठरवा.
• रेडियोथेरपी -रेडियो थेरपीमध्ये काही हाय एनर्जी किरणांचा वापर करून कॅन्सर सेल्स नष्ट केल्या जातात. हा पर्याय सर्व्हायकल कॅन्सरच्या कोणत्याही टप्प्यावर वापरला जातो. काही रुग्णांमध्ये शस्त्रक्रियेनंतर उर्वरीत कॅन्सर सेल्स नष्ट करण्यासाठी रेडियोथेरपी केली जाते. Cervix च्या पलिकडे कॅन्सरची वाढ झालेली असल्यास रेडियोथेरपी आणि केमोथेरपी अशा दोन्ही  उपचारपद्धती केल्या जातात. पेल्विक भागाजवळ रेडिएशन केल्यानंतर ओव्हरीजचेही नुकसान होऊ शकते. या उपचारांनंतर तुम्हांला गर्भवती राहण्याचा निर्णय घ्यायचा झाल्यास उपचारांपूर्वी अंडी सुरक्षित ठेवा.
• केमोथेरपी - यामध्ये काही ड्रग्जचा वापर करून कॅन्सर सेल्स नष्ट केल्या जातात. केमो थेरपी ही रेडीएशन थेरपीसोबत केली जाते. कॅन्सर इतर अवयवांमध्ये पसरला असल्यास केवळ केमोथेरपी वापरली जाते.  नक्की वाचा : हीना – केमोथेरपीचा साईडइफेक्ट दूर करणारा नैसर्गिक उपाय

उपचारांनंतर काय काळजी घ्याल  ?

सर्व्हायकल कॅन्सरच्या उपचारांनंतर नियमित चेक अप करा. यामध्ये फिजिकल एक्झाम, चेस्ट एक्स रे यांचा समावेश असतो. त्यामुळे लहान सहान समस्या वाढल्या तरीही त्यावर उपचार करणं आवश्यक आहे. तसेच कॅन्सर पुन्हा पलटण्याचा धोकाही तपासा. उपचार त्रासदायक असल्याने त्यातून लवकरात बाहेर पडावे असे रुग्णाला वाटते. परंतू कॅन्सर पलटणार नाही याची काळजी घ्या. आणि पुढील आयुष्य अधिक आनंदाने घालवण्याचा प्रयत्न करा.  केमोथेरपीनंतर होणारे दुष्पपरिणाम टाळण्यासाठी असा असावा तुमचा आहार !

तुम्ही उपचारांनंतर पुरेसा आराम, व्यायाम आणि आहाराचे पथ्यपाणी सांभाळणे गरजेचे आहे. उपचारांनंतर लगेजच खावेसे वाटत नाही. तोंडाला चव नसते. अनेकांमध्ये भूक मंदावते, उलट्या, मळमळ, तोंड सुकण्याचा त्रास वाढतो. म्हणूनच अधिक अ‍ॅक्टीव्ह राहण्याचा प्रयत्न करा. यामुळे तुमचे मन इतर कामांमध्ये गुंतेल.योगा, स्विमिंग, चालण्याचा व्यायाम यामुळे आजारातून लवकर बाहेर पडायला मदत होईल. व्यायामामुळे ताण तणाव, वेदना, त्रास, मळमळ कमी होण्यास मदत होईल.

सर्व्हायकल कॅन्सरची वाढ होण्यापूर्वी त्याचे निदान झाल्यास त्यावत मात करणे शक्य आहे. cervix walls च्या आतमध्ये कॅन्सर पसरल्यास 92% रुग्ण सुमारे 5 वर्ष जगतात. मात्र हा कॅन्सर बाहेरच्या बाजूनेही वाढायला सुरवात झाल्यास हळूहळू वयोमान कमी होते. तसेच चाळीशीच्या टप्प्यावर नक्की करा या 6 कॅन्सर स्क्रिनिंग टेस्ट

Read this in English
Translated By – Dipali Nevarekar
छायाचित्र सौजन्य – Shutterstock